Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

Bóbrka - najstarsza kopalnia ropy naftowej - Zabytek.pl

galeria zdjęć obiektu Bóbrka - najstarsza kopalnia ropy naftowej

Bóbrka - najstarsza kopalnia ropy naftowej

Pomnik Historii 2. poł. XIX w. Bóbrka

Adres
Bóbrka, 167

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. krośnieński, gm. Chorkówka

Kopalnia ropy naftowej w Bóbrce jest zabytkiem techniki obrazującym początek i rozwój wydobycia jednego z najważniejszych surowców naturalnych ostatnich stu lat.

Według obecnej wiedzy, Bóbrka jako jedyne miejsce na świecie łączy dziewiętnastowieczne tradycje wydobywcze z wymaganiami współczesnego górnictwa naftowego. Na terenie historycznej kopalni pochodzącej sprzed 160 lat nadal funkcjonuje przedsiębiorstwo naftowe, które eksploatuje ropę dla celów przemysłowych zarówno z nowych, jak i z pierwszych odwiertów. Fenomenem jest ciągłe wykorzystywanie dziewiętnastowiecznego szybu, tzw. kopanki „Janina” datowanego na 1878 r. Teren kopalni, historyczne budynki kopalniane i urządzenia są prawnie chronione jako zabytkowe oraz dodatkowo użytkowane jako muzeum o charakterze skansenowskim.

Historia kopalni w Bóbrce wpisuje się w powstanie i rozwój w 2 połowie XIX w. galicyjskiego i światowego górnictwa naftowego. Dodatkowo, szczególne znaczenie dla tego miejsca ma jego związek z Ignacym Łukasiewiczem – postacią wybitną w zakresie badań i przetwórstwa ropy, wynalazcą lampy naftowej. Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego znajdujące się w Bóbrce uznać można za swoisty pomnik tego wybitnego i zasłużonego, dla rozwoju społeczno-gospodarczego ziem polskich w okresie zaborów, człowieka.

Historia

Za początek przemysłowej eksploatacji ropy naftowej w Bóbrce uznaje się 1854 r., kiedy w miejscu naturalnych wycieków ropy rozpoczęto pierwsze systematyczne prace górnicze. Inicjatywa ta była wynikiem współdziałania Tytusa Trzecieskiego, ziemianina i inicjatora przedsięwzięcia, Ignacego Łukasiewicza – farmaceuty, wynalazcy lampy naftowej i późniejszego dyrektora kopalni oraz Karola Klobassy-Zrenckiego, właściciela Bóbrki. Podkreślić należy fakt, że powstanie kopalni nie byłoby możliwe bez zaangażowania Ignacego Łukasiewicza, który w wyniku długoletnich doświadczeń laboratoryjnych w aptece lwowskiej i gorlickiej, pierwszy na świecie wydestylował z ropy naftowej naftę stosowaną do lamp naftowych. Dzień 31 lipca 1853 r., kiedy lampą naftową oświetlono szpital we Lwowie przyjmuje się za symboliczny początek polskiego (a niekiedy i światowego) przemysłu naftowgo.

W 1854 r. w Bóbrce oprócz kopania rowu w miejscu obfitych wycieków oleju skalnego (jak nazywano w XIX w. ropę naftową) rozpoczęto też drążenie studni zwanych kopankami (lub szybami kopanymi). W 1861 r. Trzecieski, Łukasiewicz i Klobassa oficjalnie zawarli spółkę naftową. Na 2 połowę XIX w. przypada bardzo szybki rozwój kopalni – ciągłe unowocześnianie metod wydobycia, powstanie nowych, coraz liczniejszych szybów naftowych oraz zabudowy niezbędnej do obsługi przedsiębiorstwa naftowego. Duża w tym zasługa Łukasiewicza i kolejnych zarządców kopalni, który dążyli do postępu technicznego, wykorzystując wiedzę i doświadczenie wybitnych specjalistów i badaczy. Wśród pracujących w Bóbrce były osoby nierozerwalnie związane z historią przemysłu naftowego i przeobrażeniami technicznymi w górnictwie naftowym m.in.: Henryk Walter, Albert Fauck, Wiliam Schütte, Juliusz Noth, Adolf Jabłoński.

W 1870 r. do pracy w Bóbrce zaangażowany został Adolf Jabłoński, farmaceuta, który wraz z Wiktorem Klobassą (synem właściciela Bóbrki) wyjechał na koszt kopalni do Stanów Zjednoczonych, gdzie studiował oraz poznawał funkcjonowanie amerykańskiego przemysłu naftowego. Jabłoński oceniany jest jako jeden z najlepszych praktyków i teoretyków przemysłu naftowego w Galicji.  O szybkim rozwoju i ówczesnej skali kopalni świadczy m.in. zachowany „Plan kopalni Bóbrka”, wykonany w 1879 r. właśnie przez Adolfa Jabłońskiego. Plan przedstawia zainwestowanie kopalni oraz przekroje poprzeczne 50 kopanek. Poza kopankami na planie znajdują się także budynki pełniące różne funkcje, z których część zachowała się do dnia dzisiejszego.

W 1893 r., właściciele oddali swoje udziały w kopalni w zarząd przedsiębiorcy naftowemu przybyłemu z Kanady – Wiliamowi Henry’emu Mac Garvey’owi. W 1895 r. kopalnia stała się własnością Galicyjskiego Karpackiego Naftowego Towarzystwa Akcyjnego, którego Mac Garvey był głównym akcjonariuszem. William Mac Garvey to postać wyjątkowa – pionier i przemysłowiec naftowy, który przybył do Europy z Kanady i jako pierwszy w Europie w 1881 r. rozpoczął pod Hannowerem wiercenia naftowe systemem kanadyjskim, który to system wiąże się z jego nazwiskiem. W 1884 r. rozpoczął na dużą skalę wiercenia w Galicji (początkowo w obecnym powiecie leskim i sanockim, następnie w zagłębiu gorlicko-jasielskim, krośnieńskim i borysławskim), co zrewolucjonizowało dotychczas stosowane sposoby odwiertów. System kanadyjski, ulepszany następnie przez samego Mac Garvey’a, jak i Polaków doskonale nadawał się do trudnych warunków geologicznych Podkarpacia i w dużej mierze to dzięki tej nowatorskiej metodzie, pozwalającej na głębsze wiercenia, odkryto nowe pokłady ropy, a Galicja znalazła się na trzecim miejscu w światowej produkcji ropy naftowej (po Stanach Zjednoczonych i Rosji). Mac Garvey, podobnie jak Łukasiewicz, popierał rozwój cywilizacyjny Galicji oraz był autorem wielu innowacyjnych metod i wynalazków w przemyśle naftowym. Jako ciekawostkę można podać, że z jego inicjatywy w 1889 r. w Równem (nieopodal Bóbrki) zastosowano pierwsze elektryczne oświetlenie kopalni.

Po I wojnie światowej kopalnia Bóbrka wchodziła w skład koncernu naftowego „Małopolska” – Grupa Francuskich Towarzystw Przemysłowych i Handlowych w Polsce. Podczas II wojny światowej została przejęta przez Niemców i należała do niemieckich towarzystw naftowych.

Po wojnie została upaństwowiona. W latach 50. XX w., po odkryciu nowych złóż ropy naftowej, kopalnia znów rozwijała się pomyślnie. Obecnie jest ona własnością spółki Skarbu Państwa PGNiG S.A. i podlega nadzorowi urzędu górniczego.

W 1961 r. powołany został Komitet Opiekuńczy dla budowy Muzeum-Skansenu Przemysłu Naftowego w Bóbrce im. Ignacego Łukasiewicza, a nadzór w zakresie organizacji muzeum przejął Zarząd Główny Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego. Na terenie czynnej kopalni Bóbrka wydzielono obszar pod funkcjonowanie Muzeum, wykonano prace remontowo-konserwatorskie wybranych zabytkowych obiektów i urządzeń kopalnianych oraz rozpoczęto gromadzenie urządzeń, narzędzi i eksponatów pochodzących z innych kopalni i jednostek przemysłu naftowego. Równocześnie zapoczątkowano kolekcjonowanie zbiorów historycznych: różnego rodzaju dokumentów historycznych, ikonograficznych, fotograficznych, książek i czasopism oraz pamiątek. W 2004 r. powołano do życia Fundację Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza w Bóbrce, której podstawowym celem jest prowadzenie Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza.

Opis

Muzeum Przemysłu Naftowego i Gazowniczego im. Ignacego Łukasiewicza, usytuowane w miejscu historycznej kopalni ropy naftowej, położone jest w granicach administracyjnych Bóbrki. Zlokalizowane na południe od zabudowy miejscowości, na południowo-wschodnim skraju dużego kompleksu leśnego. Historyczna zabudowa, urządzenia i infrastruktura historycznej kopalni tworzy przestrzenie ekspozycyjne wkomponowane w założenie krajobrazowe z dominacją leśnej scenerii. Oś kompozycyjną terenów Muzeum stanowią dwie w przybliżeniu równoległe aleje w układzie wschód – zachód, z którymi powiązane są liczne aleje boczne i okrężne o wykroju kaligraficznym.

Wyposażenie eksponowane w skansenie pochodzi z różnych okresów – od powstania przemysłu naftowego w poł. XIX w. do lat 80. XX w. Wszystkie jego elementy obrazują historię myśli cywilizacyjnej i postępujący proces unowocześniania wydobycia. Są rozmieszone na terenie Muzeum wzdłuż trasy turystycznej, pogrupowane tematycznie. W zespole zabytkowych budynków i historycznych urządzeń wskazać można trzy grupy obiektów:

I. Historyczna zabudowa i urządzenia kopalniane z 2 połowy XIX w. stanowiące wyodrębnione enklawy w granicach Muzeum. Są to elementy o najwyższych wartościach historycznych i naukowych, gdyż stanowią świadectwo początków i ciągłości funkcjonowania kopalni. Najcenniejszymi obiektami są: kopanka „Franek” z 1860 r. - jeden z najważniejszych elementów dokumentalnych – świadectwo początków wydobycia ropy i unikalny dokument najstarszej fazy funkcjonowania kopalni.; kopanka „Janina” z 1878 r. (nadal eksploatowana);  drewniane budynki: kuźni z 1856 r., warsztatu z 1864 r., kotłowni z 1867 r., magazyn i kierat do grupowego pompowania odwiertów z ok. 1875 r. oraz budynek administracyjny z 1864 r. tzw. Dom Ignacego Łukasiewicza z ekspozycjami muzealnymi we wnętrzu nawiązującymi do postaci I. Łukasiewicza (aranżacja historycznej apteki, laboratorium apteczne oraz salonik dworski z epoki). Ponadto, na terenie muzeum znajdują się: obelisk ufundowany w 1872 r. przez Ignacego Łukasiewicza na pamiątkę założenia w 1854 r. kopalni ropy naftowej; pompa do przetłaczania ropy typ „Drapper” z XIX w.; prototyp kieratu pompowego z 2 połowy XIX w. –  jedno z najstarszych urządzeń do grupowego napędu pomp wgłębnych.

II.   Urządzenia będące rekonstrukcjami opartymi na dziewiętnastowiecznych rycinach i podręcznikach górniczych, stanowiące dopełnienie oryginalnej infrastruktury kopalnianej i mające znaczenie dla integralności i autentyzmu przekazu. Są to elementy, które jako przeznaczone do doraźnego użytku i z natury nietrwałe były likwidowane po zaprzestaniu użytkowania. Wymienić warto np: wiertnicę ręczną – wykonaną wg pierwowzoru Domsa, wiertnicę kanadyjską z lokomobilą, wiertnicę polsko-kanadyjską – replikę wiertnicy sprowadzonej przez Henry Mac Garvey’a i adaptowanej przez polskich specjalistów do wiercenia w trudnych warunkach karpackich, modele kopanek: „Wiktor”, „635 Błażej”, „634 Mineralna”, „632”, „Cecylia”, „Paweł” (odtworzone na podstawie rysunków znajdujących się w publikacjach z początkowych lat drążenia kopanek).

III.    Urządzenia oryginalne pochodzące z XX w., które zostały przeniesione do muzeum podczas tworzenia ekspozycji oraz jej uzupełniania. W tej grupie obiektów wskazać można m.in.: wiertnicę - typ „Bitków” z 1923 r.; kocioł parowy przewoźny z 1912 r.; różnych typów wiertnice, kieraty pompowe, kiwony pompowe.

Obiekty tej grupy przeniesione do Bóbrki z innych polskich kopalni  ilustrują rozwój przemysłu naftowego w kolejnych okresach. Ich prezentowanie w Muzeum jest wynikiem historycznej ewolucji najstarszej kopalni w centrum pamięci (historii) przemysłu naftowego, co wiązało się ze spadkiem znaczenia gospodarczego miejsca i rosnącym zrozumieniem jego rangi historycznej i dokumentalnej. Funkcja muzealna stanowi zatem historyczne nawarstwienie, logicznie wynikające ze specyfiki miejsca, a eksponaty te mają istotne znaczenie dla integralności zespołu.

oprac. Narodowy Instytut Dziedzictwa