Przykład form architektonicznych charakterystycznych dla początków rozwoju kolejnictwa na terenie dawnych Prus Wschodnich, ob. Warmii i Mazur. O wartościach artystycznych decyduje bogata forma architektoniczna budynków (z wyjątkiem bud. gospodarczych). Wieża ciśnień reprezentuje ponadto rzadko spotykaną formę - typ „kolumny dwumodułowej”, z dodatkowo zachowanym wyposażeniem (zbiorniki). O wartościach zabytkowych zespołu decyduje także znaczny stopień zachowania autentycznej substancji zabytkowej pojedynczych obiektów oraz całego zespołu, łącznie z historycznym układem przestrzennym.

Historia

Zespól stacji kolejowej w Biesalu został wzniesiony w latach 1871-1873, w związku z budową linii kolejowej, tzw. magistrali toruńsko - wystruckiej biegnącej m.in. przez: Toruń, Iławę, Ostródę, Olsztyn, Korsze, Wystruć (ob. Czerniachowsk). Oddanie do użytku zespołu dworca w Biesalu należy wiązać z uruchomieniem odcinka tej trasy pomiędzy Ostródą i Olsztynem, w dniu 15.08.1873 r. Ze względów użytkowych jako pierwsza została oddana do użytku zapewne wieża ciśnień z przepompownią. Około 1918 r. w obrebie zespołu wzniesiono budynek spedycji kolejowej. W latach 30-tych XX w. w wieży ciśnień wymieniono pompy tłokowe na odśrodkowe, napędzane silnikiem elektrycznym. Do 1945 r., wg. ówczesnej nomenklatury, dworzec w Biesalu zaliczany był do dworców trzeciej klasy. Budynki w Biesalu przetrwały okres drugiej wojny światowej. Przejęcie linii kolejowych przez polską administrację nastąpiło 15 sierpnia 1945 r. W następnych latach w obrębie budynków prowadzono remonty bieżące. Wykorzystywane były one zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem. W 1990 r. wyłączono z eksploatacji wieżę ciśnień. W 1992 r. wtórnie wprowadzono w wieży ubikacje dla użytkowników dworca. W pompowni zamontowano hydrofor do pobierania wody ze studni z pominięciem zbiornika wieżowego. W 2012 r. zespół stacji kolejowej wpisany został do rejestru zabytków. Obecnie część budynku stacyjnego wykorzystywana jest na cele mieszkalne; kasa na dworcu jest czynna. Wieża ciśnień pozostaje nieużytkowana. Pozostałe budynki mieszkalne i gospodarcze użytkowane są zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem, pozostając we władaniu Skarbu Państwa - Polskich Kolei Państwowych.

Opis

W skład wpisanego do rejestru zabytków zespołu stacji kolejowe wchodzą: budynek dworca (Biesal 9), wieża ciśnień ze stacją pomp i magazynem, studnia, budynek spedycji, domy mieszkalne z budynkami gospodarczymi (Biesal 10, 11), droga dojazdowa oraz zieleń towarzysząca, znajdująca się w pobliżu budynku dworca i wieży ciśnień oraz przy przejeździe kolejowym - skrzyżowaniu torów z drogą Biesal - Podlejki (szpalery i pojedyncze nasadzenia). Zespół stacji kolejowej znajduje się około 500 m na południowy-wschód od centrum wsi, po zachodniej stronie drogi Biesal-Podlejki. Zespół rozmieszczony równolegle względem torów kolejowych, po ich południowej stronie. W centralnej części znajduje się budynek dworca i spedycji, we wschodniej budynki mieszkalne z gospodarczymi, a w zachodniej wieża ciśnień z przepompownią i magazynem oraz studnia. Wieża stanowi dominantę zespołu, który przedziela droga dojazdowa do dworca. Budynek dworca wzniesiony z cegły na kamiennym cokole, na planie prostokąta z przybudówką mieszcząca pierwotnie nastawnię. Bryła rozczłonowana i asymetryczna kryta dachem dwuspadowym i daszkami pulpitowymi. W elewacjach detale i ozdobny podcień. W budynku zachowana oryginalna stolarka okienna i drzwiowa oraz klatka schodowa, a także ozdobne, odlewane kolumny i płycinowa boazeria w poczekalni. W zespole wyróżnia się także, wzniesiony w stylu historyzującym, trójkondygnacyjny budynek wieży ciśnień ze stacją pomp i magazynem. We wnętrzu wieży zachowana klatka schodowa, stolarka otworowa i zbiorniki na wodę (stalowe, nitowane). W budynku spedycji, znajdującym się w centrum zespołu, historycznie zachowana stolarka otworowa, w tym cztery drewniane, przesuwane wrota. Budynki mieszkalne (dwurodzinny i wielorodzinny) zlokalizowany we wschodniej części założenia; w budynku nr 11 ozdobny ganek; w ich sąsiedztwie budynki gospodarcze wzniesione z cegły oraz w konstrukcji szkieletowej. Zabudowie towarzyszy zieleń uporządkowana (szpalery - klonowy i z żywotnika oraz pojedyncze nasadzenia), a także brukowana kamieniem polnym droga dojazdowa.

Dostęp do zabytku ograniczony. Zwiedzanie wnętrz budynków możliwe po uzgodnieniu z właścicielem i użytkownikami poszczególnych obiektów, z wyjątkiem dworca, którego parter pozostaje ogólnodostępny.

Oprac. Adam Płoski, OT NID w Olsztynie, 22.10.2014 r.