Wielokrotnie przebudowywany zachował jednak w dużej części czytelną formę gotycką. Ponadto modernistyczna rozbudowa wzmocniła jego wartość artystyczną i historyczną w skali kraju.

Historia

Kościół św. Mikołaja wzniesiono w latach 1443-1447 z inicjatywy księcia cieszyńskiego Wacława I, w miejscu starszego kościoła drewnianego z k. XIII wieku. Pierwotnie miał kształt niedużej, gotyckiej, jednonawowej, oszkarpowanej świątyni z wieżą od zachodu. W latach 1559-1630 funkcjonował jako zbór ewangelicki, w czasie kontrreformacji ponownie stał się świątynią katolicką. W swej historii był wielokrotnie niszczony i przebudowywany, co ma wpływ na jego obecną formę architektoniczną. Do pierwszego poważnego uszkodzenia doszło podczas pożaru miasta Bielska w 1659 r. Wówczas uległa spaleniu także większość zabudowy miasta. Kościół został odbudowany dzięki wsparciu hr. Juliusza Gottlieba Sunnegha, bielskiego magnata, który pomógł również w 1682 r. po splądrowaniu go przez powstańców węgierskich. Budynek ucierpiał ponownie w kolejnych pożarach w latach 1750, 1808, 1836, 1860, co skutkowało zatarciem jego pierwotnego charakteru. Podczas odbudowy w l. 1751-1756, miedzy gotyckie szkarpy wprowadzono klasycyzujące podziały pilastrowe. Wieżę, zawaloną w 1830 r. odbudowano w 1833 r. i nakryto skromnym hełmem namiotowym. Ostatnia najistotniejsza przebudowa obiektu miała miejsce w latach 1908-1910. Dokonano jej według projektu wiedeńskiego architekta Leopolda Bauera. Poszerzono nawę, wzniesiono wysoką wieżę oraz przebudowano fasadę w duchu neoromańskim.

Opis

Kościół usytuowany jest w obrębie dawnych murów miejskich, na pd. stoku wzgórza. Od północy graniczy bezpośrednio z południowym kwartałem przyrynkowym. Orientowany, zbudowany z kamienia i cegły, otynkowany. Można w nim wyodrębnić część gotycką i część modernistyczną z elementami neoromanizmu i secesji. Zachowana część pierwotnego gotyckiego kościoła salowego to trzyprzęsłowa nawa oraz wydłużone, trójbocznie zamknięte prezbiterium. Do prezbiterium, od pn. i pd. przylegają prostokątne kruchty z emporami na piętrze i wielobocznie zamknięte klatki schodowe. Do kruchty pn. przylega trójbocznie zamknięta kaplica Matki Boskiej Częstochowskiej, a do pd. zakrystia. Elewacje tej części nawy i prezbiterium urozmaicają uskokowe szkarpy, lizeny oraz otwory okienne zamknięte łukiem odcinkowym. Modernistyczna cześć nawy głównej to trzynawowa bazylika

z masywną wieżą o konstrukcji żelbetowej. Elewacja zach. (fasada) kościoła jest trzyosiowa, wsparta na masywnym, boniowanym kamiennym cokole, w którego centralnej części znajduje się neoromańskim portal. Cokół zwieńczony jest wydatnym gzymsem wspartym na konsolach. Powyżej wznosi się masyw wieżowy złożony z wieży głównej nakrytej szpiczastym, ostrosłupowym hełmem oraz dwóch flankujących ją niższych baszt, nakrytych dachami namiotowymi. Strefę tę rytmizują lizeny biegnące na całej wysokości ścian, pomiędzy które wtłoczono półkoliście zamknięte arkady i ślepe wnęki z dekoracjami ze stylizowanych gałęzi winnej latorośli. Wieżę wieńczy galeria i trzy zwężające się ku górze loggie widokowe. Wystrój wnętrza kościoła odzwierciedla ślady przekształceń jakim ulegała świątynia przy jego kolejnych przebudowach. Starsza części kościoła jest zasadniczo późnobarokowa, oddzielona od części modernistycznej półkolistymi arkadami wspartymi na kolumnach. Ściany dwudziestowiecznej części zdobią modernistyczne polichromie z 1936 r. autorstwa M. Konarskiego i M. Gadocha oraz wysokiej klasy monumentalne witraże autorstwa wiedeńskiego artysty malarza Ryszarda Harlfingera.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Dorota Bajowska, OT NID w Katowicach, 14-11-2015 r.