Najcenniejszym elementem zespołu jest klasycystyczny kościół projektu wybitnego architekta epoki oświecenia - Szymona Bogumiła Zuga, będący jednocześnie pierwszym klasycystycznym obiektem na Podlasiu. Jego wartość podnosi bogate i czyste stylowo wyposażenie i wystrój wnętrza. W plebanii przez wiele lat zamieszkiwał bł. ks. Antoni Beszta-Borowski, proboszcz bielski, zamordowany przez Niemców w 1943 roku.

Historia

Parafia Narodzenia NMP, św. Mikołaja i Trzech Króli w Bielsku Podlaskim została ufundowana przez wielkiego księcia litewskiego Witolda, prawdopodobnie przed 1430 rokiem. Najstarsze kościoły parafialne wznoszone były z drewna (XIV/XV w., 1492, 1674). Budowę pierwszej murowanej świątyni zainicjowała w 1783 r. Izabela Branicka. Zatrudniła ona Szymona Bogumiła Zuga, który opracował plan świątyni oraz Jana Zscherniga jako kierownika budowy. Kościół ukończono w 1784 r.; zewnętrzne ściany wymurowano z cegły, natomiast cała wewnętrzna architektura (strop w formie pozornej kolebki oraz podtrzymujące go doryckie kolumny) wykonana była z drewna. Uroczysta konsekracja świątyni odbyła się w 1796 roku. W 1843 r. obok kościoła wzniesiono murowaną dzwonnicę. W latach 1900-1903 ówczesny proboszcz ks. Adolf Bilmin wybudował nową drewnianą plebanię. Prawdopodobnie w okresie międzywojennym cmentarz przykościelny został otoczony ogrodzeniem z betonowych, ażurowych przęseł. W czasie II wojny światowej doszło do uszkodzenia bocznej ściany kościoła, dachu i jednego z ołtarzy. W 1996 r. kościół otrzymał tytuł Bazyliki Mniejszej. W wyremontowanej plebanii urządzono w 2003 r. Dom Pamięci bł. ks. Antoniego Beszty Borowskiego.

Opis

Zespół usytuowany w centrum miasta, na zach. od rynku, u zbiegu ulic Kościelnej i Sienkiewicza przed niewielkim trójkątnym placem. Plebania położona po przeciwnej stronie ul. Kościelnej, pod nr 4a. Kościół i dzwonnica klasycystyczne, plebania bezstylowa.

Dominantą zespołu jest orientowany murowany kościół wzniesiony jako trójnawowa bezwieżowa pseudobazylika o parawanowej fasadzie. Jego bryła składa się z czterech członów o zróżnicowanej wysokości i szerokości: kruchty, korpusu nawowego, prezbiterium i zakrystii przylegającej do wsch. ściany prezbiterium. Świątynia jest usytuowana na terenie cmentarza przykościelnego założonego na rzucie zbliżonym do trapezu, ogrodzonego ażurowym betonowym ogrodzeniem. W pd.-wsch. narożniku cmentarza stoi murowana piętrowa dzwonnica zbudowana na rzucie kwadratu, nakryta namiotowym dachem, skierowana wejściem ku pn. Na pn. od cmentarza przykościelnego, oddzielona od niego ul. Kościelną, usytuowana jest plebania - drewniany, parterowy budynek na planie wydłużonego prostokąta, nakryty dwuspadowym dachem.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz. Kościół otwierany w czasie nabożeństw.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku, 18-11-2015 r.