Barokowy kościół Karmelitów został zestawiony z gmachem klasztoru o wczesnoklasycystycznym wystroju elewacji, ale archaicznej bryle złożonej z czterech skrzydeł ustawionych w czworobok. W klasztorze więzieni byli powstańcy styczniowi, co nadaje obiektowi wartości historyczne.

Historia

Początki historii Karmelitów Trzewiczkowych w Bielsku sięgają roku 1632, kiedy o. Elizeusz Niewiński zakupił tutaj dom na potrzeby zakonne. W 1638 r. starosta bielski Adam Kazanowski ufundował konwent karmelicki, a w 1641 r. wystawił kościół. Zabudowania zakonne spłonęły w 1784 roku. Odbudowa zespołu klasztornego, finansowana m.in. przez Izabelę Branicką i Aleksandra Bogusza, regenta ziemi bielskiej, została ukończona w 1794 roku. Ostatnim jej etapem była nadbudowa kościelnych wież. Prawdopodobnie nowe budynki wchłonęły część murów XVII-wiecznego założenia. Na początku wieku XIX w narożniku ogrodzenia cmentarza przykościelnego wzniesiono niewielką kapliczkę. W 1802 r. rząd pruski skasował konwent Karmelitów, a zakonników przesiedlił do Wąsosza. Kościół został zamknięty przez władze rosyjskie w 1851 r. i zamieniony w 1866 r. na cerkiew prawosławną, co skutkowało m.in. przebudową wież i wymianą barokowych hełmów na sferyczne kopuły, a także nadbudową dodatkowej wieży-kopuły nad prezbiterium i likwidacją barokowego wyposażenia. Zmieniono wówczas także wygląd kapliczki, nadając jej cechy tzw. stylu rusko-bizantyjskiego. W tym czasie w klasztorze funkcjonowało więzienie, w którym przetrzymywano m.in. powstańców styczniowych. Prawdopodobnie wtedy też w narożnikach zach. dziedzińca wystawiono dwie baszty. W 1920 r. kościół rewindykowano katolikom, usunięto efekty XIX-wiecznej przebudowy i nadano mu rangę świątyni rektoralnej. W 1964 r. utworzono przy kościele filię parafii Narodzenia NMP, a w 1976 r. samodzielną parafię Matki Bożej z Góry Karmel. W latach 50. XX w. na wieżach osadzono nowe hełmy, stylizowane na barokowe. W klasztorze do 1929 r. mieścił się areszt, a następnie m.in. szkoła zawodowa. W latach 1945-1957 zajmował go UB, a po tym okresie urząd pocztowy i dom kultury. W latach 1972-2001 w d. klasztorze funkcjonowała Szkoła Muzyczna I Stopnia. W 1992 r. budynek został zwrócony parafii; obecnie odbywają się tutaj warsztaty terapii zajęciowej i mieści się przedszkole.

Opis

Zespół położony w centrum miasta, przy skrzyżowaniu ul. Żwirki i Wigury i ul. Mickiewicza. Kościół w stylu barokowym, klasztor i kapliczka - klasycystyczne, mur z basztami - eklektyczny.

Zespół składa się z kościoła (1794) usytuowanego na osi pn.-pd., frontem do ul. Żwirki i Wigury, kapliczki (pocz. XIX w.) na rzucie kwadratu, nakrytej namiotowym hełmem, włączonej w pd.-wsch. narożnik ogrodzenia cmentarza przykościelnego oraz klasztoru (1784-1794) połączonego z ogrodzeniem dziedzińca i tworzącego pn. pierzeję ul. Żwirki i Wigury. Dominantą zespołu jest murowany, dwuwieżowy, jednonawowy kościół z prezbiterium zamkniętym absydą. Od zach. sąsiaduje z nim murowany budynek d. klasztoru, złożony z czterech parterowych skrzydeł otaczających kwadratowy dziedziniec. Przylegający do niego od zach. trapezoidalny dziedziniec otoczony jest wysokim ceglanym murem z dwiema czworobocznymi basztami (2. poł. XIX w.) w zach. narożnikach i usytuowaną pomiędzy nimi bramą zwieńczoną attyką. W pd. pierzeję muru, biegnącą wzdłuż ul. Żwirki i Wigury włączona jest parterowa murowana oficyna.

Obiekt dostępny dla zwiedzających. Zwiedzanie d. klasztoru za zgodą właściciela.

Oprac. Aneta Kułak, OT NID w Białymstoku,18-11-2015 r.