Pamiątka po społeczności protestanckiej, która odegrała istotną rolę w historii Białegostoku w XIX i na pocz. XX wieku.

Historia

Pierwsza parafia ewangelicko-augsburska powstała w Białymstoku w 1796 roku. Kościół pw. św. Jana Chrzciciela został wzniesiony w l. 1909-1913 staraniem proboszcza ewangelickiego Teodora Zirkwitza, wg projektu łódzkiego architekta Jana Wende. W okresie II wojny światowej kościół był opuszczony w związku z emigracją ludności ewangelickiej do Niemiec. Okresowo odbywały się w nim nabożeństwa dla niemieckich żołnierzy (po 1941 r.). W 1944 r. w wyniku wysadzenia sąsiadującej z kościołem elektrowni zerwany został dach świątyni, uszkodzone mury oraz stolarka okienna. W tym samym roku przeprowadzono remont, przekazano kościół katolikom i ponownie go wyświęcono, tym razem pw. św. Wojciecha BM. Proces o zwrot mienia ewangelikom trwał do 1972 r. i zakończył się umową kupna-sprzedaży kościoła. Od 1961 r. kościół należy do Wyższego Seminarium Duchowego. W 1979 r. została utworzona parafia św. Wojciecha. W latach 1996-2004 miał miejsce generalny remont, m.in. wymiana tynków, renowacja elewacji, wykonanie polichromii wnętrza. W 2013 r. spłonęła drewniana konstrukcja dachowa wieży i schody do niej. Obecnie kościół jest w trakcie remontu.

Opis

Kościół w stylu neoromańskim uystuowany w centrum miasta, po zachodniej stronie ul. Warszawskiej, prezbiterium skierowany na południowy-zachód. Na rzucie krzyża łacińskiego, trójnawowy, halowy, emporowy. Nad kruchtą dwukondygnacyjna wieża-dzwonnica wtopiona w korpus budynku, oflankowana przy podstawie i w drugiej kondygnacji półkolistymi przybudówkami. Prezbiterium zamknięte absydą, oflankowane dwiema zakrystiami z przedsionkami. Kruchta na rzucie wąskiego prostokąta, poprzedzona niewielkim przedsionkiem połączonym z dwiema klatkami schodowymi prowadzącymi na chór muzyczny i wieżę, zewnętrze naroża wyoblone. Korpus nawowy kryty dwoma dachami dwuspadowymi ustawionymi prostopadle, absyda półstożkowym, dzwonnica ostrosłupowym z trójkątnymi szczycikami, zakrystie dwuspadowymi. Kościół wymurowany z cegły, na kamiennej podmurówce. Dach pobity blachą. Wnętrze tynkowane. Elewacje licowane czerwoną cegłą, detal architektoniczny tynkowany. Podzielone gzymsami: listwowym cokołowym oraz profilowanymi - podokiennym, przechodzącym w partii zakrystii w okapowy oraz koronującym, przerwanym w partii szczytów (również obwiedzionych gzymsami profilowanymi). Gzymsy poprzedzone fryzami arkadkowymi. Naroża zaakcentowane lizenami. Otwory okienne wąskie, prostokątne, zamknięte półkoliście. W dolnych kondygnacjach naw bocznych i krucht tryforia; otwory głosowe dzwonnicy w kształcie biforiów. W szczytach fasady oraz naw bocznych rozety obwiedzione arkadami wspartymi na kolumnach o kapitelach kostkowych. Portal w fasadzie ujęty analogiczną, zdwojoną arkadą.

Wnętrze: nawa przekryta sklepieniem gwiaździstym, nawy boczne i chór muzyczny - krzyżowymi, kruchta i przedsionek stropami płaskimi. Nawy boczne wydzielone szerokimi arkadami wspartymi na kolumnach o głowicach kostkowych; nad nimi empory osłonięte drewnianymi balustradami zdobionymi rzędami półkolistych arkad. Nad wejściem balkon chóru muzycznego z analogiczną balustradą, wsparty na dwóch kolumnach, z szeroką arkadą mieszczącą organy. Prezbiterium i pd. część nawy podpiwniczone. Wyposażenie: drewniana ambona i organy z pocz. XX wieku.

Obiekt dostępny dla zwiedzających poza godzinami nabożeństw.

Oprac. Tomasz Rogala, OT NID w Białymstoku, 21.12.2014 r.