Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

historyczny układ osady - Zabytek.pl

historyczny układ osady


układ przestrzenny XVI w. Białowieża

Adres
Białowieża

Lokalizacja
woj. podlaskie, pow. hajnowski, gm. Białowieża

Układ przestrzenny Białowieży jest przykładem osady ściśle powiązanej z dworem królewskim (następnie carskim) służącej do jego obsługi.

Układ przestrzenny wsi obejmuje niezwykle wartościowe pod względem zabytkowym części, z których się składa: carska rezydencja pałacowo-parkowa, wieś służąca do jej obsługi, park oraz osiedle dyrekcyjne, cmentarz ekumeniczny i cenne obiekty architektury. Układ ten kształtował się stopniowo w XVI - XIX wieku. Szczególnie we wschodniej części układu przestrzennego Białowieży zachowało się sporo tradycyjnych, drewnianych domów, często ustawionych szczytem do drogi, (wg przekazu z pocz. XX w. wszystkie domy były ustawione szczytem do ulicy) co zapewne jest pozostałością po XVI wiecznym rozmierzeniu z czasów pomiary włócznej.

Historia

W 2. poł. XVI w. (być może już za czasów Stefana Batorego) na terenie obecnego parku pałacowego wybudowano myśliwski dwór królewski, który istniał w Puszczy Białowieskiej już w wieku XIV - w innym miejscu tzw. Starej Białowieży. Wraz z dworem myśliwskim powstała wieś, której ludność zobowiązana była do obsługi stancji królewskiej oraz brania udziału w polowaniach. Białowieża była miejscem gdzie bardzo chętnie polowali królowie polscy oraz najwyżsi dostojnicy państwowi. Po rozbiorach Polski królów zastąpili nowi władcy - carowie rosyjscy. W 1888 r. gdy Białowieża przeszła w ręce prywatne carów rozpoczęli oni budowę okazałego pałacu wraz z towarzyszącymi rezydencji budynkami. Zaprojektowano wówczas park krajobrazowy otaczający pałac oraz tzw. park dyrekcyjny (autorem obu projektów był słynny architekt krajobrazu Walerian Kronenberg (1859-1934)) oraz wybudowano piękną murowaną cerkiew z cennym wyposażeniem. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Białowieża stała się znanym ośrodkiem turystycznym i naukowym (utworzenie Parku Narodowego) a budynki carskie przejęły instytucje polskie. W okresie międzywojennym wybudowano kościół rzymskokatolicki, który stał się obok cerkwi ważnym elementem, dominantą przestrzenną wsi. Przed II wojną światową wśród zabudowy obecnej ul. gen. Aleksandra Waszkiewicza (wówczas zwanej Stoczek) funkcjonowała drewniana bóżnica (rozebrana w latach 60. XX w.) oraz żydowski prywatny dom modlitwy . Na końcu ul. Tropinka przy parku dyrekcyjnym znajduje się zbór ewangelicki wybudowany w 1927 roku.

Opis

Wpisany do rejestru zabytków układ przestrzenny wsi Białowieża składa się z położonego na zach. od centrum wsi parku pałacowego - dawnej myśliwskiej rezydencji najpierw królów polskich, następnie carów rosyjskich a obecnie siedziby Białowieskiego Parku Narodowego (na terenie parku liczne obiekty zabytkowe z przełomu XIX i XX wieku). Na wsch. od parku miedzy ul. gen. Aleksandra Waszkiewicza a ul. Tropinka znajduje się posesja cerkiewna z murowaną świątynią. Na północny-zachód od niej znajduje się kapliczka a dalej teren cmentarza z drewnianą cerkwią cmentarną. Na zachód od parku pałacowego ciągną się zabudowania wsi rozlokowane po obu stronach równolegle biegnących ulic Tropinka i głównej ulicy Białowieży - gen. Aleksandra Waszkiewicza. Zabytkowy układ przestrzenny Białowieży od wsch. zamknięty jest terenem parku i osiedla dyrekcyjnego oraz położonej na północ od ul. gen. Aleksandra Waszkiewicza a na południe od parku dyrekcyjnego posesji kościelnej, na której świątynia rzymskokatolicka wybudowana w 1934 r. stanowi ważny akcent przestrzenny.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Grzegorz Ryżewski, OT NID w Białymstoku, 22.10.2014 r.