Historia

Szkołę założył i uposażył w 1628 r. Krzysztof Wilski Ciborowicz, proboszcz par. Św. Anny. Pierwszą siedzibę stanowił murowany dom poszpitalny z kon. XVI w. przekazany przez Aleksandra Ludwika Radziwiłła. Do poł. XVII w. dom został rozbudowany o piętro, współtworzące obecne skrzydło pn. i widnieje jako „Akademia” na mapie L. Targońskiego z 1777 r. W 2. poł. XVII w. szkołę odnowiła i bogato wyposażyła Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa (siostra króla Jana Sobieskiego). Około 1840 r. powstał wolno stojący budynek południowy, połączony następnie w latach 1866-1878 z gmachem głównym (skrzydło pn.) poprzez nowy korpus środkowy. Później, w trakcie przebudowy w 1919 r. gmach otrzymał obecny - klasycystyczny wystrój elewacji. Akademia Bialska przez półtora wieku miała status tzw. kolonii akademickiej Akademii Krakowskiej. U schyłku I Rzeczpospolitej w latach 1777-93 przeszła pod zarząd Akademii Wileńskiej, po czym następowały już częste zmiany organizacyjne: 1794 r. została przemianowana na gimnazjum, od 1809 r. szkoła departamentowa, od 1815 r. wydziałowa, od 1837 r. powiatowa, 1865 r. gimnazjum rosyjskie, od 1916 r. polskie gimnazjum, im. J. I. Kraszewskiego, obecnie liceum ogólnokształcące tegoż imienia.

Opis

Szkoła położona po wschodniej stronie zamku Radziwiłłów, naprzeciw historycznego zespołu kościoła p.w. św. Anny. Budynek dwukondygnacyjny, wzniesiony z cegły, otynkowany. Ma plan podkowy z rozwartym ramieniem pn., stanowiącym najstarszy człon budowli. Wnętrze tej części dwutraktowe, z korytarzem i klatką schodową w drugiej osi wsch. Elewacje zwieńczone profilowanym gzymsem, naroża boniowane, kondygnacje rozdzielone gzymsem kordonowym. Elewacja frontowa czteroosiowa, rozczłonkowana boniowanymi pilastrami w wielkim porządku z trójkątnym szczytem ujmującym dwie osie środkowe. Okna prostokątne w opaskach, w elewacji frontowej także kwadratowe. Dach niski czterospadowy, kryty blachą. Przy gmachu od strony ul. Warszawskiej brama wjazdowa z murowanymi filarami i nadprożem oraz z boczną furtką. W pobliżu przy skrzyżowaniu z ul. Zamkową pomnik J.I. Kraszewskiego - absolwenta szkoły, wystawiony w 1928 roku, w 300. rocznicę założenia Akademii Bialskiej.

Obiekt dostępny w godzinach funkcjonowania szkoły.

Oprac. Jan Niedźwiedź, OT NID w Lublinie, 04-12-2015 r.