Usytuowanie i opis

Grodzisko położone jest w obrębie mezoregionu Pradoliny Głogowskiej, między Wąsoszem a Górą, na północno-wschodnim brzegu Baryczy, około 150 m na zachód od zabudowań dawnego folwarku, zlokalizowanego0 w zachodniej części wsi.

Główną część grodziska w Bełczu Małym stanowi nasyp o wymiarach 55 x 60 m, założony na planie czworokąta z zaokrąglonymi narożami. Nasyp otacza fosa szerokości 20 m i zewnętrzny wał, w części zachodniej przypominający bastion. Głębokość fosy wynosi 2,5 m. Od wschodu w fosie zachowała się grobla ziemna, która prawdopodobnie jest pozostałością dawnego wjazdu.

Historia

Założenie obronne w Bełczu Małym zostało wzniesione prawdopodobnie pod koniec XIV wieku i funkcjonowało jeszcze w 2 połowie XV w., po czym uległo zniszczeniu. Badacze przypuszczają, że siedziba rycerska została spalona w trakcie walk toczonych między zwolennikami Macieja Korwina i Jerzego z Podiebradów lub w czasie wojny sukcesyjnej książąt głogowskich po śmierci Henryka XI. Na pewno w 1480 Jan II Szalony - książę żagański zniszczył pobliskie siedziby rycerskie w Żuchlowie i Naratowie. Badania archeologiczne wykazały, że miejscu dworu na kopcu istniało wcześniejsze osadnictwo. Odkryto ślady osady z V okresu epoki brązu, cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich i wczesnośredniowieczną osadę otwartą.

Stan i wyniki badań

Grodzisko w Bełczu Małym było znane już w latach 20 XX wieku. W tym czasie dr Männich poinformował o znalezieniu na terenie obiektu Schwedenschanze w Bełczu Małym „przewierconego” złotego aureusa cesarza Alexandra Sewera. W okresie przed 1945 r. zgłaszano przypadkowe odkrycia ceramiki. Dokonano również opisu założenia. Ostatecznie ustalono, że obiekt z Bełcza Małego jest reliktem późnośredniowiecznej warowni. Pierwsze badania wykopaliskowe przeprowadzono w 1971 r. Kierowali nimi Iwona Dąbrowska i Boško Bobić. Założono wówczas pięć wykopów sondażowych. Na majdanie odkryto m.in. rumowisko gotyckich cegieł i ławę fundamentową, a w obrębie wału pozostałości jego spalonej konstrukcji z drewna i kamieni, od wewnątrz wzmocnioną słupami. W trakcie prac wykopaliskowych odkryto również mocno zniszczony grób z okresu wpływów rzymskich. Kolejne badania (wykopaliskowe i podwodne) odbyły się w roku 2009. Kierowali nimi Felix Biermann, Andreas Kieseler i Dominik Nowakowski. Założono trzy wykopy, w tym dwa w obrębie stanowiska i jeden na północnym brzegu starorzecza Baryczy w pobliżu miejsca, gdzie w trakcie prac ziemnych odkryto słupy mostowe. W trakcie badań odkryto ponad 5000 ułamków ceramiki i kości zwierzęce, a także tzw. obiekty nieruchome takie jak relikty zabudowy grodowej czy pozostałości umocnień oraz konstrukcji mostowej.

Na podstawie analizy zabytków ruchomych, obiektów, nawarstwień i w nawiązaniu do wcześniejszych ustaleń naukowych wydzielono następujące fazy zasiedlenia tego terenu:

- osada otwarta ludności kultury łużyckiej , V okres epoki brązu;

- cmentarzysko z okresu wpływów rzymskich;

- osada otwarta funkcjonująca w XI - XII wieku;

- założenie obronno-rezydencjonalne - koniec XIV - 2 połowa XV wieku;

- rezerwuar materiałów budowlanych, od XVI w. do czasów współczesnych.

W późnośredniowiecznej fazie zasiedlenia badacze wydzielili dwie fazy użytkowe. W starszej z nich, datowanej na XIV/XV w. zbudowano dwór na kopcu z reliktami zabudowy szachulcowej, w młodszej datowanej na XV w. przebudowano założenie wznosząc w partii centralnej budynek murowany (?), po którym zachował się kamienny fundament szerokości 0,9 m otoczony zwartym brukiem kamiennym.

W odległości ok. 50 m na wschód od dworu, w obrębie pogłębionego starorzecza Baryczy odsłonięto relikty drewnianego mostu. Badania dendrochronologiczne pozwoliły na ustalenie, że powstał on pod koniec XIV w. lub około roku 1400.

Zabytek jest dostępny. W pobliżu Bełcza Małego nie przebiega żaden znakowany szlak turystyczny.

oprac. Donata Trenkler, OT NID we Wrocławiu, 17-08-2017 r.