p.n.e. (V okres epoki brązu) i starszy okres wczesnej epoki żelaza 750-550 p.n.e. (halsztat C). Obiekt jest bezcennym zabytkiem archeologicznym. Należy do nielicznych, najstarszych na ziemiach polskich, osad obronnych kultury łużyckiej, których na terenie kraju jest jedynie ok. 70. Zabytek posiada zachowane nawarstwienia kulturowe oraz miejscami czytelną formę terenową świadczącą o pradziejowym systemie umocnień.

Usytuowanie i opis

Grodzisko położone jest na wyeksponowanym, samotnym wzgórzu św. Doroty tzw. wzgórzu „Dorotki” (382 m n.p.m.). Wzgórze to jest jednym z najwyższych wzniesień Garbu Tarnogórskiego. Osada obronna kultury łużyckiej położona jest na samym szczycie wzgórza, na terenie dosyć przestronnego plateau, które obejmuje obszar ok. 0,6 ha.

Historia

W świetle obecnych ustaleń zabytek można datować jedynie w szerokich ramach chronologicznych. Czas powstania grodu należy wiązać z późnym okresem epoki brązu (V okres epoki brązu) 900-750 r. p.n.e., a zmierzch ze starszą fazą wczesnej epoki żelaza (halsztat C) 750-550 p.n.e. Warto zauważyć, że właśnie w tym przedziale czasowym, w regionie w którym położone jest grodzisko, czyli w dorzeczu Przemszy i Krynicy, notuje się wzrost i stabilizację osadnictwa ludności tzw. grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej. W szerszym kontekście można nadmienić, że w późnym okresie epoki brązu i we wczesnym okresie epoki żelaza zjawisko wznoszenia fortyfikacji występuje na znacznych terenach Europy Środkowej i Zachodniej. Genezę tego zjawiska upatruje się w zwiększeniu gęstości zaludnienia, któremu towarzyszy proces terytorializacji, oraz w narastającym zagrożeniu zewnętrznym związanym zwłaszcza z tzw. horyzontem kimmeryjskim. Horyzont ten łączy się z najazdami koczowniczej ludności nadczarnomorskich stepów, a datuje na IX w. p.n.e. Trzeba dodać, że na stanowisku zarejestrowano również ślady osadnicze z epoki neolitu i z okresu średniowiecza. Obecnie na terenie stanowiska archeologicznego znajduje się wybudowany w 1635 roku kościół pw. św. Doroty.

Stan i wyniki badań

Archeologiczne badania sondażowe przeprowadzono tu w latach 1957, 1958, 1969 oraz w 2001 r. Znaleziono bardzo liczne fragmenty ceramiki, zabytki kościane, rogowe, krzemienne, a także przedmioty z brązu. Zabytki ruchome jednoznacznie należy łączyć z ludnością kultury łużyckiej z późnej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza. Dotychczasowe badania wykopaliskowe praktycznie nie dostarczyły informacji na temat zabudowy wnętrza osady. Niewiele też wiadomo na temat konstrukcji umocnień. Na podstawie przeprowadzonych badań sondażowych można jednak wnioskować, że osada posiadała niewysoki wał, który wieńczyła lekka konstrukcja palisadowa, być może w typie palowo-plecionkowym. Ponadto, przynajmniej miejscami, zbocze góry zostało lekko podcięte, co uczyniło je bardziej stromym, a dodatkowo wykopano płytką fosę. Nieco poniżej szczytu widoczny jest drugi niewysoki wał, który obecnie zachował się tylko na pewnych odcinkach. Wał ten nie został rozpoznany archeologicznie, ale nie można wykluczyć, że również związany jest z osadą obronną kultury łużyckiej i ma pradziejową metrykę.

Grodzisko dostępne przez cały rok. Wzgórze św. Doroty należy do obszarów chronionego krajobrazu. Zabytki z badań archeologicznych znajdują się w Muzeum Zagłębia w Będzinie oraz w Muzeum w Częstochowie.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 25.06.2014.