Historia

W XIX wieku Baranówka należała do klucza dóbr luborzyckich biskupów krakowskich, którymi administrowała wówczas rodzina Wielopolskich. Po upadku powstania styczniowego, w 1864 roku władze austriackie w wyniku carskiej reformy uwłaszczeniowej wydzieliły z dóbr luborzyckich Baranówkę jako oddzielną kolonię. Około roku 1904 majątek hr. Wielopolskich uległ parcelacji. Parcelację tę przeprowadzał Józef Amoraux, który zakupił wówczas ok. 150 mórg ziemi ornej, obejmującej w dużej części ziemie dzisiejszej Baranówki. W latach 20-tych ubiegłego wieku Józef Amoraux wprowadził na tym terenie znaczące inwestycje. Wybudował nowoczesny mechaniczny młyn, a w latach 1923-1926 postawił - na miejscu starego, drewnianego dworku - nowy, murowany. Po jego śmierci w 1936 roku, majątek przeszedł w ręce jego syna, również Józefa, który zarządzał nim do września 1939 roku. Po klęsce wrześniowej Józef Amoraux wyemigrował do Francji, gdzie wstąpił do formowanego tam wojska polskiego. W 1940 roku dostał się do niemieckiej niewoli. Podczas drugiej wojny światowej majątkiem w Baranówce zarządzała jego siostra Maria, która w 1939 roku wyszła za mąż za Jana Kozłowskiego. Podczas wojny Kozłowscy współpracowali z ruchem oporu oraz udzielali pomocy profesorom krakowskiego uniwersytetu. Po zakończeniu wojny dobra rodziny Amoraux zostały rozparcelowane a w samym dworze urządzono magazyn narzędzi rolniczych. W późniejszych latach w dworze funkcjonowały szkoła oraz wiejska biblioteka publiczna. Od początku lat 80-tych dwór wykorzystywany jest na cele mieszkaniowe. Obecnie, zdewastowany i wymagający pilnego remontu budynek dworski zamieszkuje kilka rodzin. Na początku XXI wieku gmina postanowiła go sprzedać. Zgłosili się jednak spadkobiercy właścicieli ¼ majątku i w związku z nieuregulowanym stanem prawnym nieruchomości działania te zostały wstrzymane.

Opis

Wieś Baranówka leży ok 30km na pn.-wschód od Krakowa. Założenie dworskie położone jest w środkowej części wsi, w rozwidleniu dróg lokalnych prowadzących z Baranówki do Pielgrzymowic (od pn. i zachodu) i Zastowa (od południa).

Dwór wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z wyraźnym podziałem na dwie części - korpus główny o charakterze reprezentacyjno-mieszkalnym i skrzydło boczne - gospodarcze. Jest obiektem łączącym w sobie cechy ziemiańskiej architektury późnego baroku z elementami modernistycznymi. W części głównej pomieszczenia w układach dwu i trzytraktowych skupione zostały wokół hallu z klatką schodową prowadzącą na mieszkalne poddasze. W skrzydle pomieszczenia w układzie jedno- i dwutraktowym z sionką pośrodku. W sionce schody drewniane prowadzące na piętro.

Pośrodku głównego hallu usytuowano murowany filar. Część ta pokryta została dachem łamanym „polskim”. W części wschodniej dach ten, wysunięty ryzalitowo nad portykiem, kryje przestrzeń mieszkalną. Skrzydło boczne nakryte jest dachem dwuspadowym. Środkową oś korpusu głównego podkreśla galeria przed głównym wejściem do dworu o dwóch kolumnach (od wchodu). Nad nią znajduje się ryzalit facjaty z jednym trójskrzydłowym oknem. Niegdyś prowadziło na nią siedem kamiennych stopni. Obecnie na ich gruzach prowizorycznie wykonane drewniane schody policzkowe. Po bokach trójosiowej facjaty, dwa prostokątne świetliki nakryte daszkami siodłowymi. Północne skrzydło elewacji wschodniej pięcioosiowe, na jego środku jednoosiowa „wieża” nakryta daszkiem namiotowym. Elewacja północna pozbawiona jest otworów. Elewacja zachodnia skrzydła o dwóch oknach i dwóch otworach wejściowych; do środkowej sionki i łącznika pomiędzy skrzydłem i korpusem dworu. Wejście do sionki poprzedzone małym podestem, na który prowadzi 8 betonowych stopni. Elewacja zachodnia korpusu siedmioosiowa, z trójosiowym, zakończonym trójbocznie ryzalitem z wejściem do sieni zachodniej, po bokach którego dwa okna. Ryzalit nakryty daszkiem wielopołaciowym. Po jego bokach podobnie jak od wschodu po jednym małym świetliku. Elewacja południowa dwuosiowa. Nad nią wyprowadzona z połaci dachowej ściana facjaty o jednym oknie.

Korpus główny podpiwniczony w części północnej, skrzydło północne podpiwniczone w całości. Elewacje tynkowane ze skromnym wystrojem plastycznym, na który składają się cokół, proste podokienniki, opaska tynkowa obiegająca ściany na poziomie ślemion stolarki okiennej oraz gzymsów wieńczących ściany zewnętrzne.

Po wschodniej stronie dworu ok.1,5 ha park. Układ przestrzenny parku zatarty. W południowo-wschodnim narożniku parku polichromowana figura NMP Nieustającej Pomocy kamienna na murowanym słupie, w przeszkleniu. Do figury od południa od strony lokalnej drogi prowadzą cementowe schody.

Dwór nieogrodzony dostępny od zewnątrz.

Oprac. Grzegorz Młynarczyk, OT NID w Krakowie, 01-04-2016 r.