Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół pałacowy - Zabytek.pl

zespół pałacowy


pałac 1. poł. XIX w. Arcugowo

Adres
Arcugowo, 1

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. gnieźnieński, gm. Niechanowo

Pałac w Arcugowie jest jednym z późniejszych w Wielkopolsce przykładów rezydencji w stylu neogotyku angielskiego, otoczonej parkiem krajobrazowym z zachowanymi elementami kompozycji wcześniejszego, regularnego założenia ogrodowego w stylu włoskim.

Częścią założenia jest znajdująca się po pd. stronie pałacu późniejsza kaplica, nawiązująca do niego stylem architektonicznym.

Historia

Pierwotny dwór w Arcugowie, rozbudowany, a następnie przebudowany w stylu neogotyku angielskiego, został wzniesiony ok. 1815 r. dla Michała Rożnowskiego herbu Nowina, właściciela majątku od 1803 roku. Był to budynek parterowy, wybudowany na rzucie prostokąta, najprawdopodobniej z użytkowym poddaszem. Około poł. XIX w., z inicjatywy syna M. Rożnowskiego, Dezyderego, do istniejącego dworu zostało dobudowane prostopadle od strony pd. piętrowe skrzydło na planie wydłużonego prostokąta.

W 1866 r. właścicielem Arcugowa został Romuald Rzewuski herbu Krzywda, który po 1886 r. zlecił przebudowę i rozbudowę istniejącego dworu w stylu neogotyku angielskiego, według projektu, którego autor jest nieznany. Zmianie uległa bryła pierwotnego budynku, podwyższona o kondygnację piętra. Od strony pn. dobudowano salę balową z emporą muzyczną oraz wysoką wieżę w narożniku północno-wschodnim. Pierwotny dwutraktowy układ wnętrza został zachowany. Przebudowano sień na osi, nadając jej formę reprezentacyjnego, dwukondygnacyjnego hallu, z prowadzącymi na piętro schodami, usytuowanymi po stronie południowo-wschodniej.

W pierwszej dekadzie XX w. do bryły pałacu po stronie pn.-zach. dobudowano ogród zimowy połączony z salą balową.

Po 1912 r., po pd. stronie pałacu, została wybudowana kaplica na rzucie zbliżonym do kwadratu, utrzymana w tym samym stylu architektonicznym.

W 1921 r. majątek odziedziczył syn R. Rzewuskiego, Wacław, który był właścicielem Arcugowa do 1939 roku. W czasie II wojny światowej pałac znajdował się w rękach niemieckich, a po jej zakończeniu został przejęty przez Skarb Państwa i przekazany wraz z całym majątkiem w zarząd państwowych gospodarstw rolnych. Zaniedbany i nieremontowany ulegał stopniowej dewastacji, co wpłynęło na wydanie na pocz. lat 60. decyzji o jego rozbiórce, od której jednak odstąpiono. Po 1963 r. przeprowadzono jego generalny remont, ograniczający się niestety tylko do bryły budynku, elewacji i ich dekoracji architektonicznych.

Obecnie pałac i park są własnością prywatną.

Opis

Założenie pałacowo-parkowe w Arcugowie znajduje się w pd.-zach. części wsi. Prowadzi do niego aleja dojazdowa, biegnąca na południe od głównej drogi. Na jej przedłużeniu wznosi się pałac, elewacją frontową zwrócony ku wschodowi. Po jego pd. stronie znajduje się kaplica. Budynki otacza nieregularny park krajobrazowy, obwiedziony ceglany murem. Na teren założenia prowadzi główna brama wjazdowa usytuowana po stronie pn. (po jej wsch. stronie umieszczono obelisk zwieńczony figurą NMP fundacji Emilii z Przyłuskich, żony D. Rożnowskiego) oraz furtka po stronie pd.-wsch., łącząca je z podwórzem folwarcznym.

Pałac znajduje się we wsch. części parku. Jego obecna forma jest efektem przeprowadzonej dwukrotnie - ok. 1848 r. i po 1886 r. - rozbudowy wcześniejszego, pochodzącego z 1815 r. parterowego dworu na planie prostokąta. Budynek jest murowany z cegły, dwukondygnacyjny, a jego rzut nieregularny, zamykający się w polu zbliżonym do prostokąta, o urozmaiconej bryle, nakrytej w części środkowej niskim dachem czterospadowym, a w północnej - dachem płaskim. Tworzy ją korpus pierwotnego dworu, do którego ok. 1848 r. dobudowano od pd. prostopadłe dwukondygnacyjne skrzydło, od strony wsch. i zach. wysunięte przed lico elewacji środkowej części budynku w formie płytkich ryzalitów. Dwukondygnacyjny aneks po jego stronie pd.-wsch., nakryty dachem płaskim, jest być może późniejszy i pochodzi z czasu budowy kaplicy po 1912 r. Bryłę pałacu w części pn. urozmaica ogród zimowy na planie kwadratu po stronie zach., wykusz w elewacji pn. oraz wysoka, ośmioboczna wieża w narożniku północno-wschodnim. Na osi elewacji frontowej dobudowano po 1886 r. ryzalit z monumentalną, dwukondygnacyjną arkadą, któremu odpowiada pozorny ryzalit na osi elewacji tylnej, akcentowany dwoma ośmiobocznymi wieżyczkami, poprzedzony parterowym gankiem, którego dach stanowi balkon dostępny z pierwszego piętra. Elewacje, z wyjątkiem skrzydła pd., wieńczy gzyms z fryzem arkadowym, przechodzący w attykę w formie krenelażu oraz ośmioboczne, nadwieszone wieżyczki na narożnikach. W dolnej kondygnacji elewacji wieży po stronie wsch. znajduje się półkoliście zamknięta wnęka z kamienną rzeźbą Madonny z Dzieciątkiem.

Układ wnętrz w środkowej bryle pałacu jest dwutraktowy z sienią na osi. Z oryginalnego wyposażenia zachowała się jedynie stolarka drzwiowa oraz kasetonowy strop w jednym z pomieszczeń na parterze.

Po pd. stronie pałacu znajduje się wybudowana po 1912 r. kaplica w stylu neogotyckim, na rzucie zbliżonym do kwadratu, murowana z cegły, elewacją frontową zwrócona w kierunku zachodnim. Zasadnicze elementy dekoracji zewnętrznych powtarzają motywy obecne na elewacjach pałacu - fryzy arkadowe, gzyms kordonowy i attyka w formie krenelażu oraz ośmioboczne nadwieszone wieżyczki w zwieńczeniu narożników. W elewacji pd. znajduje się półkoliście zamknięta wnęka, w której najprawdopodobniej znajdowała się rzeźba. Kaplicę łączy z pałacem wtórny balkon na wysokości pierwszego piętra.

Pałac jest otoczony parkiem krajobrazowym o powierzchni ok. 4 ha, utworzonym na miejscu regularnego ogrodu włoskiego, założonego najprawdopodobniej w 2 poł. XVIII w., którego ślady zachowały się w jego pn.-zach. części. Po zach. stronie pałacu znajduje się kopiec - grobowiec rodziny Rzewuskich.

Dostęp do zabytku ograniczony. Własność prywatna - pałac i kaplica dostępne z zewnątrz. Park ogólnodostępny.

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 7-10-2014 r.

Rodzaj: pałac

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_ZE.49548, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_30_ZE.4072