Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

W "archeologicznym El Dorado" - szlakiem grodzisk i kurhanów w dolinie rzeki Chodelki - Zabytek.pl

Wycieczka użytkownika Lukasz

W "archeologicznym El Dorado" - szlakiem grodzisk i kurhanów w dolinie rzeki Chodelki

6

kilka godzin

lubelskie

W zachodniej części Lubelszczyzny, w malowniczej Kotlinie Chodelskiej znajdziemy pozostałości jednego z najciekawszych kompleksów wczesnośredniowiecznego słowiańskiego osadnictwa w Polsce. Mocno zabagniona, poprzetykana piaszczystymi wydmami dolina rzeki Chodelki, zwłaszcza w jej dolnym, niespełna dziesięciokilometrowym odcinku, była w tzw. okresie plemiennym jednym z gęściej zaludnionych obszarów historycznej Małopolski. Istniało tu skupisko osadnicze, które tworzyły cztery blisko położone względem siebie grody, liczne osady i cmentarzyska kurhanowe, a nawet rzadko spotykane elementy obrony stałej takie jak wał podłużny.
Znajdziemy tu również ślady dawniejszych epok, m.in. eponimiczne cmentarzysko największej kultury epoki brązu w Trzcińcu. Od miejsca odkrycia pierwszych zabytków nosi ona nazwę kultury trzcinieckiej. W pobliskiej Zagłobie odkryto jeden z najcenniejszych skarbów epoki brązu znany jako skarb z Dratowa.

1
Zdjęcie obiektu cmentarzysko, st. 25

Chodlik

cmentarzysko, st. 25

godzina

Wycieczkę zaczynamy w Chodliku, w malowniczo położonej wsi w gminie Karczmiska, od wizyty w Chodelskim Lesie. Cmentarzysko ciałopalne datowane jest na VIII-X w. – tworzy je 31 kurhanów. Położone jest ono w odległości około 1,5 km od wałów grodziska w Chodliku. By dotrzeć do kurhanów należy tuż przy wjeździe do wsi skręcić w lewo w szutrową drogę i wjechać nie skręcając ok. 1 km w las. Usytuowane są one w trzech grupach rozłożonych wzdłuż linii prostej na przestrzeni około 1 km. Droga przecina jedną z grup, więc łatwo je zauważyć. Większość nasypów układa się w dwa równoległe rzędy, odległość pomiędzy nimi wynosi około 20 metrów. Wysokość kopców sięga 1 m., średnica zaś 15 m. W latach 2010 – 2016 przebadano wykopaliskowo trzy kurhany odkrywając pochówki nakurhanowe (badania prowadzone Misji Archeologicznej w Chodliku Instytutu Archeologii i Etnologii PAN). W jednym przypadku odkryto przemieszane przepalone szczątki kostne człowieka oraz konia. W pozostałych przypadkach również odkryto szczątki kostne ludzkie oraz kilku gatunków zwierząt. Znaleziono w nich ponadto fragmenty naczyń glinianych z VIII-X w. oraz liczne zabytki metalowe: brązowe okucia i guz stanowiące najprawdopodobniej elementy rzędu końskiego, stylistycznie nawiązujące do wyrobów ludów koczowniczych, żelazne sprzączki i okucia pasa o analogiach karolińskich, fragmenty noży, żelazny naszyjnik ze skręconego drutu. Poza tym obok kurhanów odkryto pochówki ciałopalne płaskie jamowe o regularnych prostokątnych kształtach, w tym groby w tzw. typie Alt Käbelich. W sezonie letnim mamy szansę spotkać archeologów rokrocznie prowadzących tu wykopaliska.

Czas dojazdu do następnego obiektu

4 min. 5 min.

2
Zdjęcie obiektu grodzisko, st. 1

Chodlik

grodzisko, st. 1

godzina

Grodzisko w Chodliku, w gm. Karczmiska (VIII – X w.) należy do największych i najstarszych założeń tego typu w Polsce. Biorąc pod uwagę metody datowania bezwzględnego jest to obecnie najstarszy gród historycznej Małopolski. Posiada ono kształt zbliżony do elipsy o maksymalnej średnicy 330 m, jego powierzchnia liczy zaś przeszło 8,3 ha. Gród ulokowano na krańcu rozległej piaszczystej wydmy, niegdyś otoczonej bagnami. Jej kulminację zajmowała rozległa osada przygrodowa. Dziś wciąż dobrze czytelne są relikty trzech, niegdyś potężnych, równoległych wałów. W północnej części założenia zostały one w znacznym stopniu zniwelowane w wyniku prac rolnych. Najlepiej widoczne są w części zachodniej, południowej oraz wschodniej grodziska. Jeszcze w latach 70. XX w. obszar zabytku zajęty był niemal w całości przez łąki, obecnie jego większą część pokrywa las. W latach 1952 – 1974 oraz 2000-2002 gród był badany wykopaliskowo, początkowo przez ekspedycję profesora Aleksandra Gardawskiego, później profesor Stanisławy Hoczyk-Siwkowej z Instytutu Archeologii UMCS w Lublinie. W trakcie prac odkryto pozostałości zabudowy znajdującej się na majdanie. Zbadano również konstrukcje trzech wałów, stwierdzając ich tzw. konstrukcję skrzyniową. W środkowej części założenia odkryto drewnianą cembrowinę studni, której chronologię określono za pomocą metody dendrochronologicznej na rok 725. Z badań grodziska oraz jego otoczenia pochodzą również znaleziska szeregu zabytków – głównie fragmentów bogato zdobionych linią falistą naczyń glinianych, tzw. ceramiki typu chodlikowskiego, ale też ostróg o pochodzeniu karolińskim, paciorków, fragmentów szklanego pucharu z VI-VII w. Część z tych zabytków można obejrzeć na wystawie w Muzeum Regionalnym w Kluczkowicach. Począwszy od roku 2016 gród znów jest badany, tym razem przez ekspedycję archeologów z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN. Zabytek ten w czasach swojej świetności stanowił zapewne centralny punkt organizacji plemiennej. Moment i przyczyny jego upadku wciąż są zagadką i przedmiotem badań archeologów.

Czas dojazdu do następnego obiektu

20 min. 47 min.

3
Zdjęcie obiektu grodzisko, st. 10

Żmijowiska

grodzisko, st. 10

godzina

Podążając z biegiem Chodelki, nieco ponad 2 kilometry na północny-zachód od kompleksu osadniczego w Chodliku napotykamy kolejne grodzisko, w Żmijowiskach, gm. Wilków. Wczesnośredniowieczny kompleks osadniczy w Żmijowiskach zajmuje podłużną piaszczystą wydmę usytuowaną w widłach rzek Chodelki oraz Jankówki. W jej środkowej części usytuowano niewielkie jednowałowe, pierścieniowate grodzisko datowane na IX-X w. - najmniejsze tego typu założenie w Małopolsce! Od strony południowej oraz północnej towarzyszą mu osady. Pierwotna średnica grodu wynosiła około 25 metrów, zaś powierzchnia niecałe 10 arów. Mimo niewielkich rozmiarów obiekt był dość mocno ufortyfikowany. Na osadzie przyległej grodziska od strony północnej odkryto relikty budynków typu ziemiankowego oraz owalne obiekty jamowe. Interesujące są znalezione w trakcie badań założenia zabytki archeologiczne. Poza licznymi fragmentami naczyń glinianych znaczną ich grupę stanowią przedmioty metalowe. Do najbardziej spektakularnych należą żelazny topór z X w. o analogiach starowęgierskich oraz czekan typu Bradatica z IX-X w. o pochodzeniu wielkomorawskim. W jednej z półziemianek odkrytych na osadzie znaleziono awarskie okucie końca pasa. W miejscu kompleksu osadniczego w Żmijowiskach od 2012 roku funkcjonuje skansen tematyczny „Muzeum Dawnych Słowian” będący siedzibą Oddziału Żmijowiska Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym . W miejscu zniszczenia fragmentu wału grodziska w latach 70-tych, wykonano jego częściową rekonstrukcję. Przyległy obszar został zagospodarowany na cele infrastruktury turystycznej. Od 2008 roku funkcjonuje tu również ośrodek archeologii doświadczalnej specjalizujący się w odtwarzaniu wczesnośredniowiecznych technik garncarskich, technikach pozyskiwania żelaza w procesie dymarskim, metodach pozyskiwania smoły i dziegciu a także rekonstrukcji pożywienia i wczesnośredniowiecznych technik kulinarnych. Na działalność ośrodka składają się zarówno badania interdyscyplinarne jak i warsztaty archeologii doświadczalnej. Skansen poza częściowo zrekonstruowanym wałem grodziska tworzą również rekonstrukcje dwóch wczesnośredniowiecznych domostw typu półziemiankowego oraz jednego budynku naziemnego. Ponadto zrekonstruowana została cembrowina studni odkrytej na majdanie grodziska w Chodliku oraz piec garncarski.

Czas dojazdu do następnego obiektu

3 min. 4 min.

4
Zdjęcie obiektu grodzisko, st. 2

Kłodnica

grodzisko, st. 2

15 minut

Kolejne grodzisko znajdujemy 1,6 kilometra na zachód od zespołu osadniczego w Żmijowiskach, na gruntach sąsiedniej wsi Kłodnica, gm. Wilków. Widoczne jest ono jako niewielkie, lecz wyróżniające się w krajobrazie wyniesienie. Pierwotna średnica grodu wynosiła około 70 m. Mimo niewielkiej odległości pomiędzy oboma założeniami, zmianie ulega krajobraz, zabagnione łąki ustępują obszarom zalewowym Wisły. W latach 2016-2017 w trakcie prac wykopaliskowych prowadzonych przez archeologów z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, na majdanie grodziska odkryto budynek częściowo zagłębiony w ziemię. W jego wypełnisku znaleziono największy znany w tej części Europy wczesnośredniowieczny depozyt przepalonych ziaren roślin bobowatych oraz zbóż - stąd właściwa wydaje się interpretacja budynku jako spichlerza. Za pomocą metody radiowęglowej szczątki roślinne wydatowano na koniec X, pocz. XI w. Ponadto w budynku odkryto przeszło 5 tys. fragmentów naczyń glinianych, kilkadziesiąt zabytków metalowych w tym potężny żelazny krój płużny o analogiach wielkomorawskich, naszyjnik składający się z ponad 60 paciorków szklanych oraz dwóch arabskich monet - dirhamów. Część paciorków owinięta była złotą i srebrną folią. Podobnie jak w przypadku grodzisk w Chodliku oraz Żmijowiskach, również do grodu w Kłodnicy od południa, wschodu oraz północy bezpośrednio przylegały osady. W kierunku wschodnim ślady osadnictwa sięgają dzisiejszej zabudowy wsi Żmijowiska. Obecnie obiekt zajęty jest przez pole uprawne.

Czas dojazdu do następnego obiektu

3 min. 6 min.

Czas dojazdu do następnego obiektu

13 min. 33 min.

6
Zdjęcie obiektu grodzisko, st. 1

Podgórz

grodzisko, st. 1

godzina

Ostatnie omawiane założenie położone jest na tzw. Kosmalowej Górze, na gruntach wsi Podgórz, gm. Wilków. Dziś jest to doskonały punkt widokowy. Grodzisko oddalone jest o niecałe 10 km w linii prostej od grodziska w Chodliku. Było to założenie obronne typu wyżynnego, położone na wysokiej, sięgającej 80 m wysokości skarpie wiślanej, nieopodal ujścia rzeki Chodelki do Wisły. W okresie późnego średniowiecza miał znajdować się tu również dwór obronny. W roku 2002 na obszarze grodziska dzięki staraniom i środkom Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Lublinie przeprowadzono weryfikacyjne sondażowe badania wykopaliskowe w wyniku których uchwycono fragment fosy oraz wału. Odkryto również relikty drewnianego budynku, który zinterpretowano jako „wieża obserwacyjna” oraz obiekty mieszkalne typu ziemiankowego. Na podstawie datowania radiowęglowego oraz materiału zabytkowego chronologię grodziska ustalono na VIII-XII w. Kolejna faza użytkowania tego miejsca przypada na wiek XIV. Ze względu na strategiczne położenie najbardziej prawdopodobne było militarne znaczenie grodu. Był on doskonale widoczny z wielu wczesnośredniowiecznych osad ulokowanych w Kotlinie Chodelskiej. Zapewne pełnił funkcję strażnicy zabezpieczającej dostępu do regionu od strony Wisły oraz funkcjonującej tu we wczesnym średniowieczu przeprawy. Odpowiednie znaki nadawane w tym miejscu mogły ostrzegać mieszkańców osad i grodów w Kotlinie Chodelskiej przed niebezpieczeństwem.

Wydrukuj stronę wycieczki

Widzisz błędy lub nieprawidłowości? Zgłoś naruszenie zasad.