Zamek sandomierski był siedzibą wielu polskich królów, książąt i władców. Przebywał tu m.in. Bolesław Krzywousty, Henryk Sandomierski, Kazimierz Sprawiedliwy, Leszek Biały, Bolesław Wstydliwy, Leszek Czarny, Kazimierz Wielki, Władysław Jagiełło, Kazimierz Jagiellończyk. Zygmunt I Stary, Zygmunt II August, król Jan Kazimierz, Jan III Sobieski, jednak nie tylko mężczyźni zapisali się w jego historii. W murach sandomierskiego zamku wzniesionego na wzgórzu w XII w. przebywały również najważniejsze kobiety w kraju m.in. Maria, żona Bolesława Kędzierzawego, księżniczka Grzymisława, Błogosławiona Salomea, Święta Kunegunda, Bona Sforza, Królowa Jadwiga, księżna Gryfina, Maryna Mniszchówna czy Elżbieta Rakuszanka. Zwiedzając zamek zwróć szczególną uwagę na kopię korony hełmowej przypisywanej królowi Kazimierzowi Wielkiemu, prezentowana jest ona w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu na wystawie stałej „Sandomierskie dziedzictwo” - o szczegółach odnalezienia korony dowiesz się więcej odwiedzając Kościół Św. Michała. Z dziedzińca zamkowego zobaczysz piękną panoramę Wzgórza Świętojakubowego, który jest drugim punktem Twojej wycieczki.

Na wzgórzu Świętojakubowym mieści się Dominikański kościół św. Jakuba w Sandomierzu - podwójne sanktuarium: Matki Bożej Różańcowej oraz bł. Sadoka i 48 Sandomierskich Męczenników Dominikańskich. W liczącym sobie blisko osiemset lat romańskim kościele możemy zobaczyć płytę nagrobną oraz wykonany z jednego pnia dębu sarkofag księżniczki Adelajdy, która zapisała się na kartach historii jako fundatorka pierwotnego kościoła. Jak podaje Jan Długosz księżna Adelajda została pochowana w świątyni w 1211 r. W 1226 r. biskup krakowski Iwo Odrowąż postanowił sprowadzić dominikanów do Sandomierza, a w latach 1226 – 1250 wzniesiono obecny kościół. Założycielem sandomierskiego klasztoru był św. Jacek, pierwszy polski dominikanin. Jest to drugi pod względem chronologii klasztor dominikański w Polsce. Dominikanie powrócili do Sandomierza w 2001 r. Ze wzgórza zobaczysz panoramę miasta m.in. Katedrę, zamek i Wisłę. Z klasztoru ul. Staromiejską udaj się do Kościoła Św. Pawła, po drodze możesz odwiedzić również Wąwóz Królowej Jadwigi.

Kościół św. Pawła, który powstał w XV / XVII w. Kościół ufundowany został w 1226 roku przez biskupa Iwona Odrowąża. Pierwotnie była to drewniana świątynia, na miejscu której w wieku XV wzniesiono obecną, gotycką budowlę. W kościele św. Pawła znajdują się pamiątki kultu Św. Barbary m.in.. Kronika Bractwa Świętej Barbary, przechowywana w archiwum parafii oraz ołtarz, wzniesiony w kościele przy północnej ścianie nawy. Wykonano go w 1739 roku, w stylu regencji, ze zwieńczeniem rzeźbiarskim z wizerunkiem Świętej Trójcy. Dekorowany bogatą snycerką, pokryty złotem w płatkach, ołtarz zachwyca pięknem proporcji i kunsztem wykonania. W centralnym miejscu ołtarza znajduje się wielki obraz olejny na płótnie przedstawiający świętą Barbarę. Wyrazem żywego kultu św. Barbary były bractwa jej imienia. W Sandomierzu Bractwo Świętej Barbary działało oficjalnie od 1719 roku przy kościele św. Pawła. Wstępowali do niego ludzie różnych stanów, modląc się o swoje i innych zbawienie, zyskując odpusty za opiekę nad umierającymi, nad pielgrzymami, za pobożne uczynki, za uczestnictwo w nabożeństwie w dniu św. Barbary. Bractwo przerwało działalność w roku 1960.

Kościół św. Józefa wraz z zespołem dawnego klasztoru Reformatów wzniesiony w XVII w. Zbudowany w latach 1679-89 z cegły pochodzącej z rozbiórki zamku w Zawichoście. Spalony w 1809 roku, wielokrotnie przebudowywany, zachował w skromnym, barokowym wnętrzu kilka epitafiów. Przed kościołem znajduje się prostokątny dziedziniec otoczony barokowym murem z kaplicami Drogi Krzyżowej i bramką. Do południowej ściany kościoła przylegają zabudowania klasztorne oraz duży ogród otoczony wysokim murem. Do osobliwości kościoła św. Józefa należy zmumifikowane ciało Teresy Izabeli Morsztynówny spoczywające w oszklonej trumnie w podziemiach kościoła, które można zobaczyć codziennie w podziemnej krypcie. Teresa Izabela Morsztynówna była córką wojewody sandomierskiego z Chorzelowa. Zdobyła staranne wykształcenie w domu, a następnie w Warszawie u SS Sakramentek. Zmarła 15 sierpnia 1698 r. Przez 300 lat cieszy się nieprzerwaną popularnością z racji jej świątobliwego życia. Obecny stan zwłok jest taki, jak je opisał w r. 1938 ks. Antoni Rewera, proboszcz parafii utworzonej w r. 1934 przy poreformackim kościele: "Całość ciała nie uległa zepsuciu, teraz jedynie szczerniało i koniec nosa uszkodzony, rysy uległy zmianie o tyle, że straciły swą dawną delikatność, pod rękawiczką kolor ciała naturalny". Odwiedzający Grób Teresy Izabeli Morsztynówny modlą się w skupieniu przy jej trumnie. Świątobliwej córce Morsztynów przedkładają swoje potrzeby i troski.

Kościół wraz z zespołem dawnego klasztoru Benedyktynek został wzniesiony w XVII w, ufundowany przez Elżbietę Sieniawską marszałkową wielką koronną. Od 1903 roku mieści się tutaj Wyższe Seminarium Duchowne. Kamienne portale i szczyty zwieńczone posągami tworzą bogatą architekturę budowli. We wnętrzu, częściowo zniszczonym przez pożar w 1966 roku, zachowana jest piękna rzeźbiona ambona z XVII wieku. W klasztorze zachował się bardzo bogaty zespół tkanin z XVII-XVIII wieku. W 1910 r. na terenie dzisiejszego Wyższego Seminarium Duchownego z korzeni lipy przypadkowo wykopano koronę hełmową przypisywaną królowi Kazimierzowi Wielkiemu. Ksiądz Paweł Kubicki, regens Seminarium Duchownego w Sandomierzu, w obawie przed konfiskatą korony, zdeponował ją u sióstr Chodakowskich. Wincentyna, Jadwiga i Helena Chodakowskie były córkami sandomierskiego lekarza Leona Chodakowskiego, wszystkie urodziły się i zmarły w Sandomierzu. W 1892 r. przy ul. Gen. Michała Sokolnickiego, w domu doktora Chodakowskiego założyły księgarnię. Z czasem stała się ona ośrodkiem życia kulturalnego i patriotycznego miasta. Siostry Chodakowskie wydawały sandomiriana i serie pocztówek z motywami regionalnymi. W 1911 r. korona w tajemnicy przed władzami trafiła do skarbca katedralnego na Wawelu, gdzie znajduje się do dzisiaj. Kopia korony prezentowana jest w Muzeum Okręgowym w Sandomierzu na wystawie stałej „Sandomierskie dziedzictwo”.

Brama wjazdowa została wzniesiona w II połowie XIV w. Zbudowana z fundacji Kazimierza Wielkiego jako część murów obronnych miasta. W XVI w. została zwieńczona renesansową attyką ufundowaną przez sandomierskiego lekarza Stanisława Bartolona. Jest jedyną zachowaną bramą spośród czterech, które prowadziły przed wiekami do Sandomierza. Poza Bramą Opatowską do miasta prowadziły jeszcze bramy: Zawichojska, Lubelska i Krakowska. Ciekawostką jest, że w 1979- 1980 r. Anna Jantar upodobała sobie Rynek Starego Miasta w Sandomierzu i w okolicy Bramy Opatowskiej nagrała teledysk do kultowej piosenki „Nic nie może wiecznie trwać”.

Patrząc na niezwykły renesansowy ratusz miejski skupiamy się głównie na bryle zabytku, jednak kryje on mnóstwo tajemnic. Najsłynniejsza sandomierska legenda jest związana z Podziemną Trasą Turystyczną, która znajduje się m.in. pod ratuszem. To udostępniona do zwiedzania część kilkukondygnacyjnych komór i chodników znajdujących się pod Starym Miastem. Legenda opowiada o sandomierskiej bohaterce Halinie Krępiance, która kosztem własnego życia uratowała miasto przed oblegającymi je Tatarami. Halina podczas jednego z najazdów straciła wszystkich bliskich, postanowiła zemścić się na Tatarach. Gdy zbliżał się następny najazd dostała się do obozu wroga. Tam opowiedziała wodzowi, że została pohańbiona przez mieszkańców. Zaproponowała, że wprowadzi Tatarów tajnymi podziemnymi korytarzami do miasta. Wódz Tatarów nie ufał Sandomierzance i kazał, aby ona im przewodniczyła. Halina długo prowadzała Tatarów ciemnymi lochami, gdy w tym czasie wtajemniczeni w podstęp mieszkańcy Sandomierza zasypali wejście do korytarzy ciężkimi głazami. Wściekły wódz od razu zabił Halinę, Tatarzy umierali w męczarniach bez jedzenia i powietrza, a Halina Krępianka zapisała się na kartach historii Sandomierza. Drążone korytarze pełniły w minionych wiekach rolę składów kupieckich, w których przechowywano głównie wino, sól i śledzie. Służyły także jako schronienie w niebezpiecznych sytuacjach. Zapotrzebowanie na podziemne magazyny było ogromne, co spowodowało, że osiągały one nawet 15 metrów głębokości. Każda z piwniczek/komór ma swoją nazwę, która stanowi nawiązanie do historii Sandomierza. Drążone przez wieki liczne korytarze oraz komory związane są z wieloma sandomierskimi tajemnicami i legendami. Zwiedzanie Podziemnej Trasy Turystycznej trwa około 30 min.

Jednym z najbardziej unikatowych eksponatów muzeum są rękawiczki Św. Jadwigi, królowej Polski. Podanie ustne od niepamiętnych czasów głosi o następującym pod Sandomierzem zdarzeniu: Razu pewnego królowa Jadwiga wracała z Sandomierza do Krakowa. Zaspy śnieżne ogromnie utrudniały drogę, wolno więc, noga za nogą, poruszał się korowód królowej. Wreszcie woźnice stracili zupełnie z oczu gościniec, zjechali na pola i wkrótce znaleźli się pod wsią, zwaną Świątnikami. Poczciwi mieszkańcy wybiegli z pomocą, a dowiedziawszy się, że to ukochana królowa jedzie, tem chętniej i gromadniej otoczyli karocę i nie pierwej opuścili podróżnych, aż ich wyprowadzili na szeroki pewny gościniec. Przy pożegnaniu wszyscy otrzymali serdeczne królowej podziękowanie i obietnicę, że im tego chrześcijańskiego uczynku nie zapomni. Jednemu zaś z chłopków, widać temu, co najwięcej pomagał, dała królowa w upominku zdjęte z rąk śliczne, długie, białe rękawiczki. Dom Długosza stanowi jeden z najatrakcyjniejszych akcentów w panoramie miasta, usytuowany obok skarpy, w południowo-wschodniej jego części. Jest to gotycki, ceglany, dwukondygnacyjny budynek, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, o elewacjach zdobionych zendrówkami o układach rombowych. Zachowała się typowa dla dzieł związanych z mecenatem kronikarza Jana Długosza. Dom mieści obecnie zbiory Muzeum Diecezjalnego, obejmujące zabytki sztuki z terenu Sandomierza i ziemi sandomierskiej, m. in. szereg obrazów gotyckich, relikwiarz Krzyża Świętego ofiarowany kolegiacie przez króla Władysława Jagiełłę, późnoromańskie zabytki z Goźlic ze słynną rzeźbą Madonny z 1. tercji XIII wieku, zabytki dokumentujące sarmacką obyczajowość pogrzebową, liczne detale architektoniczne z restaurowanego po 1905 roku kościoła dominikańskiego św. Jakuba, liczne dzieła snycerstwa i rzeźby sakralnej, rękopisy, zabytki rzemiosła artystycznego oraz zbiory archeologiczne. Imieniem Królowej został nazwany Wąwóz Królowej Jadwigi, wg legendy miejsce to często odwiedzane było przez królową Jadwigę, która była częstym gościem pobliskiego kościoła św. Jakuba, stąd też nazwa wąwozu.

Gotycka katedra wzniesiona w XIV w., zachowała pierwotny układ przestrzenny i bogatą dekorację rzeźbiarską we wnętrzu. Posiada wyposażenie wewnętrzne z XV - XVII wieku (freski bizantyjsko - ruskie, ołtarze rokokowe, obrazy i rzeźby). Bazylika Katedralna wzniesiona została w miejscu pierwotnej romańskiej kolegiaty, zniszczonej najazdami Tatarów w XIII wieku i Litwinów w 1349 roku. W 1360 roku król Kazimierz Wielki funduje nową kolegiatę, która wraz z powstaniem Diecezji Sandomierskiej w 1818 roku otrzymała godność Katedry, a w 1960 roku Bazyliki Katedralnej w Sandomierzu. Katedra, podobnie jak zamek sandomierski była miejscem, które odwiedzało mnóstwo ważnych w naszej historii kobiet. W nabożeństwach katedralnych brały udział m.in. Maria, żona Bolesława Kędzierzawego, księżniczka Grzymisława, Błogosławiona Salomea, Święta Kunegunda, Bona Sforza, Królowa Jadwiga, księżna Gryfina, Caryca Rosji, córka wojewody sandomierskiego Maryna Mniszchówna czy królowa Elżbieta Rakuszanka. 26 lipca 1478 w sandomierskiej katedrze odbył się chrzest królewny polskiej Barbary Jagiellonki w obecności króla Kazimierza IV Jagiellończyka i królowej Elżbiety Rakuszanki. Kiedy zwiedzisz już Katedrę, zatrzymaj się na chwilę przed głównym wejściem i spójrz jeszcze raz na sandomierski zamek, od którego zaczęła się Twoja wycieczka. Sandomierz - Miasto Kobiet, czyż nie?