Ze względu na bliskie sąsiedztwo zamku obiekt znajdował się pod mecenatem artystycznym rodu Komorowskich, a następnie hrabiów Wielkopolskich dzięki czemu posiada cenny i  bogaty wystrój wewnętrzny, a także jedne z najstarszych gotyckich zabytków sakralnych na terenie Górnego Śląska.

Historia

Kościół parafialny p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny powstał w 1. połowie XV w. Na przestrzeni czasu obiekt kilkukrotnie rozbudowywano, po raz pierwszy w latach 1515-1542 dzięki fundacji Wawrzyńca Komorowskiego, przedłużono prezbiterium, a także podwyższono mury  świątyni. Kolejna rozbudowa dzięki staraniom Jana i Krzysztofa Komorowskich miała miejsce w latach 1582-1585, wybudowano wówczas wieżę w stylu renesansowym projektu włoskiego architekta Jana Ricci, przedłużono również nawę. Od strony północnej w latach 1596-1608 powstała kaplica Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, na uwagę zasługuje także wzniesiona w 1639 roku kapliczka Ogrojca, będąca darem miejscowego pisarza Krzysztofa Mrzygłodowicza. Obiekt uległ poważnym zniszczeniom w trakcie pożaru w 1711 r. restaurację obiektu rozpoczęto zaraz po katastrofie, większość prac zakończono rok później za wyjątkiem odbudowy wieży która miała miejsce dopiero w 1745 r., dzięki fundacji Karola Wielkopolskiego. Inny istotny element założenia stanowi murowana dzwonnica wybudowana w latach 1723-1724, na miejscu drewnianej z XVI wieku fundacji Franciszka Wielkopolskiego, która spłonęła w trakcie pożaru miasta w 1. połowie XVIII wieku. W 1903 r. w obrębie kościoła powstała nowa zakrystia, a w 1929 r. kaplica grobowa Habsburgów według projektu krakowskiego architekta Franciszka Mączyńskiego. W 1902 r. ze względu na reorganizację w strukturze kościoła katolickiego, obiekt uzyskał rangę konkatedry.

Opis

Kościół p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny położony jest w centrum miasta, przy ulicy Zamkowej 6, pomiędzy Starym Zamkiem a rynkiem. Pierwotnie wokół świątyni znajdował się cmentarz, obecnie obiekt jest nieogrodzony, wolnostojąca dzwonnica zlokalizowana jest w części północno-wschodniej. Kościół ze względu na liczne przebudowy nie jest jednorodny stylistyczne, posiada zarówno cechy stylu gotyckiego jak i renesansowego oraz domieszki barokowego. Jest to murowany, jednonawowy, orientowany budynek wzniesiony z cegły oraz kamienia łamanego. Zasadniczą cześć stanowi wzniesiona na rzucie prostokąta nawa do której przylegają kolejno od północy wzniesiona na rzucie prostokąta Kaplica Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, od południa wzniesiona na rzucie kwadratu kaplica Grobowa Habsburgów, a od zachodu wzniesiona na rzucie kwadratu, siedmiokondygnacyjna wieża. W części wschodniej zlokalizowano zamknięte trójbocznie prezbiterium, które graniczy od południa z przybudówką mieszczącą pierwotnie babiniec i zakrystię, od wschodu natomiast z sześcioboczną kaplicą Ogrojca. W obrębie wnętrza na uwagę zasługują wielobarwne polichromie, a także sklepienie sieciowe w środkowej i wschodniej części nawy, pozostałe wnętrza posiadają głównie sklepienia kolebkowe nierzadko urozmaicone lunetami. Główne wejście zlokalizowane w elewacji zachodniej podkreślono przy pomocy bogato dekorowanego renesansowego portalu, a samą bryłę w obrębie nawy oraz prezbiterium oszkarpowano. Zasadnicza cześć obiektu nakryta jest dachem dwuspadowym za wyjątkiem kaplic z dachem kopułowym oraz wieży z barokowym hełmem, na uwagę zasługuje także niewielka ośmioboczna sygnaturka nad nawą. We wnętrzu zachowało się cenne wyposażenie z XVIII wieku utrzymane głównie w stylu barokowym. Wymienić należy ołtarz główny z posągiem Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia, ołtarze boczne  przy belce tęczowej (w lewym znajduje się pochodząca z około 1500 roku gotycka płaskorzeźba Zaśnięcia Matki Boskiej). Wśród licznego wyposażenia znajdują się również późnobarokowe konfesjonały, liczne obrazy, renesansowa chrzcielnica, ambona w stylu rejencyjnym czy późnobarokowe organy. W północno-wschodniej części działki znajduje się widoczna z rynku murowana dzwonnica z XVIII w. Jest to czteropiętrowy obiekt wzniesiony na planie kwadratu, nakryty dachem namiotowym z charakterystyczną dekoracją sgraffitową pod dachem.

Zabytek ogólnie dostępny.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 09.09.2014 r.