Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół filialny pw. Świętego Krzyża - Zabytek.pl

kościół filialny pw. Świętego Krzyża


kościół przełom XV/XVI w. Żywiec

Adres
Żywiec, Świętokrzyska 1A

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. żywiecki, gm. Żywiec

Obiekt stanowi jeden z najstarszych zabytków sakralnych Żywca, pomimo przekształceń posiada wysokie wartości artystyczne, historyczne a także naukowe.

Jego najbliższe otoczenie stanowiło pierwotnie cmentarz na którym dokonywano egzekucji i chowano skazańców na podstawie wyroku sądu miejskiego, znajdowała się tu również kolumna przed którą świadkowie składali przysięgi

w trakcie procesu.

Historia

Kościół pw. Świętego Krzyża w Żywcu wzniesiono pod koniec XIV w., przed lokacją miasta, która miała miejsce w latach 1414-33. Zgodnie z informacjami źródłowymi obiekt wybudowano we wsi Rudze w której na szeroką skalę pozyskiwano rudy żelaza przez rodzinę Thurzonów posiadającą zgodę na eksploatacje minerałów na tych terenach. Istotną datą związaną z istnieniem kościoła jest rok 1428, wówczas biskup krakowski Jarosław konsekrował świątynię. W 1790 r. obiekt został zlicytowany przez władze austriackie, dopiero w 1801 r. ponownie wrócił pod zarząd miasta. Przez wiele lat obowiązywał zakaz odprawiania mszy w kościele, a sam budynek pełnił wiele funkcji od szpitala w którym leczono rannych żołnierzy po magazyn żywności. Znaczące zmiany miały miejsce w 2. połowie XVII w., wymienić należy tu rok 1679, przebudowano wówczas nawę, powiększono prezbiterium, a jedenaście lat później dobudowano absydę. W 1878 r. przy prezbiterium od południa wybudowano kaplice Ogrojca, a w 1910 r. przy północnej części nawy wieżę. W latach 70. XX w. obiekt odświeżono, założono nowe tynki w obrębie elewacji, przemalowano również wnętrza, odkryto wówczas cenne polichromie pochodzące z 1666 roku.

Opis

Kościół Świętego Krzyża położony jest w centrum miasta, na północny wschód od Starego Zamku, u zbiegu ulicy Świętokrzyskiej i  Batorego. Jest to orientowany, wolnostojący budynek wzniesiony w stylu gotyckim, przekształcony w okresie baroku, położony na ogrodzonej działce w obrębie której pierwotnie znajdował się cmentarz. Obiekt powstał w konstrukcji murowanej jest otynkowany, jednonawowy a jego bryła jest oszkarpowana. Najstarszą część stanowi prostokątne prezbiterium do którego dobudowano kolistą absydę. Od północy przylega do niego wzniesiona na rzucie wydłużonego prostokąta zakrystia od południa natomiast kaplica na rzucie zbliżonym do kwadratu. Centralną część zajmuje szersza od prezbiterium, wysunięta na zachód nawa do której od północy przylega wzniesiona na planie kwadratu wieża, a od zachodu niewielki przedsionek o prostokątnym narysie. Zasadnicza część kościoła nakryta dachem dwuspadowym, z niewielką ośmioboczną, oszalowaną sygnaturką nad nawą z dachem kopułkowym. Całość kryta jest gontem za wyjątkiem wieży zwieńczonej dachem namiotowym z blachy. Wewnątrz pozorne, polichromowane sklepienia kolebkowe w obrębie nawy oraz prezbiterium. Sklepienia krzyżowe zastosowano na mniejszych powierzchniach w kaplicy, zakrystii oraz kruchcie. W obrębie elewacji niewielkie otwory okienne zamknięte półkoliście, charakterystyczny element wystroju stanowi zlokalizowana na zewnętrznej ścianie absydy barokowa kalwaria z ukrzyżowanym Chrystusem oraz łotrami po bokach, główne wejście zlokalizowane jest w części zachodniej. Cenne wyposażenie z XVII i XVIII w. znajduje się obecnie w zbiorach muzeum żywieckiego, wśród zachowanych elementów na uwagę zasługuje wczesnobarokowy drewniany krucyfiks oraz barokowe rzeźby z ołtarza głównego.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 08.09.2014 r.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_24_BK.102516, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_24_BK.282527