Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościelny - Zabytek.pl

Adres
Żyrzyn, Tysiąclecia 139

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. puławski, gm. Żyrzyn

Zespół kościelny, z późnoklasycystycznym kościołem budowanym z przerwami w l.

1803-1848 - najpierw wg proj. Chrystiana Piotra Aignera, następnie, po znacznej modyfikacji, wg proj. arch. Karola Kremera. Kościół należy do nielicznej grupy klasycystycznych świątyń na rzucie koła, nawiązujących pośrednio do rzymskiego Panteonu, bezpośrednio zaś do kaplicy pałacowej w Puławach.

Historia

Wieś szlachecka Żyrzyn wzmiankowana jest w źródłach od pocz. XV w. Początkowo własność Zerzyńskich, następnie Męcińskich, z których Wojciech wstąpił po 1620 r. do zakonu jezuitów i przekazał na rzecz konwentu odziedziczony majątek. Pierwszą świątynią była tu drewniana kaplica ufundowana w 1612 r. przez Felicję Męcińską, następnie rozbudowana przez jezuitów. Wieś należała do parafii w Gołębiu, a samodzielna parafia została erygowana w r. 1675. Pierwszy drewniany kościół pw. św. Andrzeja Ap. znajdował się w miejscu obecnej kaplicy grobowej Wesslów. W 1804 r. ks. Paweł Krajewski, przy wsparciu ówczesnego dziedzica Ignacego Rudnickiego, rozpoczął budowę obecnego kościoła wg proj. znanego arch. doby klasycyzmu Chrystiana Piotra Aignera. Z braku funduszy prace wstrzymano i podjęto dopiero w l. 1839-1848, gdy właścicielami dóbr Żyrzyn zostali Maria i Adam Wesslowie, aktywnie wspierający ukończenie świątyni. Prace, po znacznej modyfikacji pierwotnego projektu, prowadził krakowski arch. Karol Kremer. W 1892 r. przeprowadzono generalny remont kościoła, a w 1913 r. kolejni właściciele dóbr - Zofia i Stanisław Wesslowie - ufundowali witraże, wykonane przez warszawski zakład Władysława Skibińskiego. Wnętrze zostało pokryte polichromią autorstwa Antoniego Procajłowicza i Celestyna Miklasińskiego.

Ok. 1850 r. wokół kościoła wzniesione zostało ogrodzenie (wtórnie przebudowane w części frontowej), a w 1869 r. dzwonnica.

Kościół uszkodzony w l. 1944-1945, restaurowany m. in. w 1954 roku. W 2016 r. przeprowadzono remont wszystkich obiektów należących do zespołu.

Opis

Zespół kościelny usytuowany na wsch. krańcu wsi, w sąsiedztwie założenia dworsko-parkowego. Kościół późnoklasycystyczny. Wzniesiony w formie rotundy, do której przylega od pd. prostokątna, niższa zakrystia ze skarbczykiem na piętrze, a od pn. okazała kruchta z przyściennym portykiem - równa wysokością rotundzie. Kościół murowany z cegły, otynkowany. Rotunda nakryta spłaszczoną kopułą na tamburze; w przedsionku i zakrystii sklepienia kolebkowe. Kopuła pokryta blachą, zwieńczona ażurową latarnią. Nad kruchtą i zakrystią dachy dwuspadowe. W elewacji frontowej (pn.) kruchta poprzedzona czterokolumnowym przyściennym portykiem, zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem. Wszystkie elewacje pokryte delikatnym poziomym boniowaniem i zwieńczone uproszczonym belkowaniem; tambur gładki, zakończony profilowanym gzymsem i przepruty okrągłymi oknami. Otwory okienne w rotundzie i na piętrze kruchty wysokie, zamknięte półkoliście, pozostałe prostokątne. Wewnątrz ściany rozczłonkowane arkadowymi wnękami, w których umieszczone okna oraz neobarokowe ołtarze. Filary między arkadami opięte parami lizen, powyżej bogato profilowany gzyms pod tamburem. Chór muzyczny o półkolistym, tralkowym parapecie. Ściany i kopuła pokryte polichromią o motywach secesyjnych, na ścianach epitafia członków rodziny Wesslów, w oknach przy ołtarzu głównym witraże przedstawiające św. Zofię i św. Stanisława.

Dzwonnica wzniesiona na planie prostokąta, murowana, dwukondygnacjowa, nakryta dachem dwuspadowym. Elewacje jednoosiowe, w dolnej partii pokryte boniowaniem, w górnej opięte pilastrami toskańskimi. Otwory dzwonowe zamknięte półkoliście, ujęte w profilowanych

Ogrodzenie murowane, oskarpowane z zewnątrz, z czterema wtopionymi kapliczkami. Kapliczki klasycystyczne o elewacjach frontowych ujętych pilastrami dźwigającymi belkowanie, nad którym niska ścianka attykowa z krzyżem; pośrodku wnęki sklepione konchowo, ujęte półkolistą arkadą o profilowanej archiwolcie.

Przy kościele znajduje się organistówka z k. XIX i plebania z 1908 r. (nie wpisane do rej. zab.), a na placu przed kościołem kanelowana kolumna krzyżem z 1875 roku. W odległości ok. 130 m na pd.-wsch. od kościoła usytuowana jest neogotycka kaplica grobowa rodziny Wesslów z 1851.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Bożena Stanek-Lebioda, OT NID w Lublinie, 21-03-2017 r.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_ZE.96514, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_ZE.33671