Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

dworzec kolejowy - Zabytek.pl

dworzec kolejowy


infrastruktura kolejowa 1920 - 1930 Żyrardów

Adres
Żyrardów, Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego 1

Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. żyrardowski, gm. Żyrardów

Dworzec w stylu dworkowym zaprojektowany w pracowni sekcji architektonicznej Wydziału Drogowego Warszawskiej Dyrekcji Kolejowej kierowanej przez Bronisława Brochowicza-Rogoyskiego, a następnie Romualda Millera stanowi przykład wysokiej klasy architektury użytkowej okresu dwudziestolecia międzywojennego.

Zaliczany jest do grupy budynków powstających w miejsce zniszczonych obiektów kolejowych w czasie I wojny światowej na linii dawnej Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej charakteryzujących się swojską formą i symetrycznym planem. Historyzująca bryła i detal nawiązujące zwłaszcza do baroku wyrażają ówczesne poszukiwania i próby kształtowania stylu narodowego.

Historia

W 1840 r. właściciel dóbr guzowskich Henryk hr. Łubieński przy powstającej z jego inicjatywy Drodze Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej zobowiązał się wybudować w Rudzie Guzowskiej (ob. Żyrardowie) dworzec wraz z potrzebnymi budynkami stacyjnymi. Budynek wyposażony w poczekalnię, kasę biletową i pomieszczenie dla urzędników miał być wybudowany za pieniądze pożyczone z Banku Polskiego, którego Łubieński był wówczas wiceprezesem. Dworzec powstał do 1845 r. w stylu „szwajcarskim” wg proj. arch. Jana Jakuba Gaya, budowniczego wielu obiektów przemysłowych w osadzie fabrycznej Żyrardów. Obiekt ten nie spełniał wymogów postawionych przez Zarząd kolei i hr. Łubieński zobowiązał się do jego ponownego wzniesienia. Umowy jednak nie dotrzymał ze względu na proces i wyrok o defraudację. W l. 1872-1884 po wykupieniu gruntów przez spółkę zbudowano typowy koszarowy budynek stacyjny w tzw. stylu ceglanym, a także zaplecze mieszkalno-hotelowe i wieżę ciśnień. Dworzec był budynkiem parterowym z dwukondygnacyjnym, trójosiowym ryzalitem środkowym. Został poważnie uszkodzony podczas I wojny światowej w 1914 r., podczas wycofywania się wojsk niemieckich. Jego mury wykorzystano przy odbudowie obecnie funkcjonującego dworca (co widać w jego bryle). Był to częsty zabieg stosowany przy odbudowie dworców w l. 1918-24 w ramach programu odbudowy infrastruktury kolejowej po wojennych zniszczeniach. Obecny dworzec żyrardowski powstał zapewne wg proj. Romualda Millera w pierwszym etapie tych prac w l. 1920-22 w stylistyce, która miała być „widocznym znakiem ducha polskiego”. Należał do typu większego dworca z rozbudowanymi funkcjami obsługi pasażerów, podobnie jak największy na tej linii budynek stacyjny w Grodzisku Mazowieckim. Obok zbudowano też wieżę ciśnień wg proj. kilkakrotnie zrealizowanego także w stylistyce nawiązującej do baroku. Zapewne w l. 30.-tych XX w. budynek stacyjny rozbudowano dodając po bokach podcienia arkadowe z pawilonami, przejścia podziemne pod torami i wiatę peronową. Zadaszenie to zburzono podczas gruntownego remontu dworca przeprowadzonego w l. 2005-07.

Opis

Dworzec usytuowany jest w centrum miasta, po pn. stronie torów linii kolejowej Warszawa – Łódź. Jest to budynek murowany z cegły, otynkowany, założony na planie wydłużonego prostokąta z ryzalitami na osi dłuższych elewacji, centralną wieżą, niskimi przybudówkami przy krótszych bokach i dołączonymi do nich później podcieniowymi łącznikami prowadzącymi do bocznych pawilonów. Urozmaicona bryła składa się z kubicznych elementów o różnej wysokości, które przykrywają strome dachy z użytkowym poddaszem, o dużej powierzchni i zróżnicowanej formie. Dwukondygnacyjną podłużną partię środkową przykrywa dach półszczytowy z oknami powiekowymi od pn. i pd., jej trzyosiowe ryzality mają dachy dwuspadowe, a jednokondygnacyjne, dwuosiowe partie boczne trójpołaciowe dachy łamane tzw. polskie. Przylegające do nich niższe partie o wolutowych szczytach i podłużne łączniki kryją dachy dwuspadowe. Parterowy, prostokątny w planie pawilon zach. ma dach czterospadowy, a wsch. na planie kwadratu - namiotowy. Jeszcze w 70. latach XX w dachy były kryte dachówką karpiówką, którą później zastąpiono blachą. Symetrię i osiowość budynku podkreśla umieszczona w centrum wieżyczka, zwężająca się stopniowo ku górze, o formie zbliżonej do tej na dworcu w Grodzisku Mazowieckim. Ma jednak znacznie bardziej urozmaicony kształt poszczególnych elementów z czworoboczną dolną partią o łukowato wygiętych stromych połaciach z owalnymi lukarnami i podwójnie baniastym zwieńczeniu z krótką iglicą. Element ten nadawał architekturze budynku cech obiektu użyteczności publicznej. Forma i bogata dekoracja obiektu nawiązuje do wyobrażenia barokowego szlacheckiego dworu. Budynek cechuje bogaty repertuar historyzujących elementów zestawionych w nowatorski sposób. Na uwagę zwracają wysokie ozdobne szczyty ryzalitów podobne do tych z dworca w Pruszkowie. Są dwustrefowe ujęte spływami wolutowymi o dynamicznej linii, podzielone belkowaniem i toskańskimi pilastrami z cokołem i kulą w zwieńczeniu. Kamienne kule zdobią też postumenty przed schodami prowadzącymi do bocznych wejść po bokach ryzalitu pn. i poprzedzającego go trójarkadowego podcienia. Ma on dwie masywne przysadziste kolumny o zmodernizowanych kapitelach jońskich i zwieńczony jest balkonem, którego balustradę ozdobioną w rogach wolutami stanowi szeroki profilowany gzyms kordonowy budynku. Naroża podcienia i innych partii budynku podkreślają wydatne szkarpy. Prostokątne otwory okienne w kondygnacji piętra zdobią profilowane opaski, a na parterze w większości umieszczone są w arkadowych płycinach. Występują też okna owalne, a w nadprożach termalne. Arkady podcieniowych łączników wspierają charakterystyczne pękate kolumny. Wsch. galeria sklepiona krzyżowo prowadzi do budynku ze schodami do przejścia podziemnego. Podcienie zach. jest zabudowane od pn. i łączy główny korpus dworca z budynkiem dawnej kasy bagażowej. Nazwa stacji wykonana w stylizowanej antykwie typowej dla grupy podobnych dworców, widoczna jest na ryzalicie od strony torów i w skrajnych połaciach łamanego dachu. Budynek reprezentuje typ dworca przelotowego. W holu głównym kasetonowy strop dźwigają po środku cztery jońskie kolumny, a przy ścianach toskańskie pilastry. Z dawnego wyposażenia wnętrz pozostały piece kaflowe.

Obiekt dostępny.

Oprac. Małgorzata Laskowska-Adamowicz, OT NID w Warszawie, 13-02-2018 r.

Rodzaj: infrastruktura kolejowa

Styl architektoniczny: inna

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.173169, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.359855