Związany jest z największym polskim poetą epoki odrodzenia - Janem Kochanowskim, który urodził się w leżącej nieopodal Sycynie oraz Czarnolasem, w którym osiadł na stałe.

Usytuowanie i opis

Kościół usytuowany jest przy ul. Ks. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, równoległej do głównej arterii miasta, oddalonej ok. 200 m od rynku. Kościół wraz z towarzyszącymi obiektami wybudowany został na północnym krańcu miejscowości, na skraju zwartej zabudowy. Cały zespół znajduje się na lekko obniżonym, w stosunku do rynku, terenie. W jego pobliżu, od strony północno-wschodniej, przepływa rzeczka Zwoleńka.

Świątynia ogrodzona jest ceglanym murem, w którym od strony północno-zachodniej zlokalizowano ceglaną kaplicę przedpogrzebową. Teren przykościelnego cmentarza z zachowanym nagrobkiem Joanny Lemańskiej w formie obelisku obsadzony został wysoką zielenią. Nieopodal kościoła w niewielkim oddaleniu usytuowane są nie wpisane do rejestru zabytków zabudowania starej i nowej plebani, domu parafialnego oraz budynki gospodarcze. 

Świątynia wymurowana została z cegły, na fundamencie kamienno-ceglanym, z zewnątrz nie tynkowana.  Wewnątrz stropy belkowe, z podsufitką. Dach drewniany konstrukcji krokwiowo-stolcowej, wzmocniony mieczami, pokryty ocynkowaną blachą. Budynek orientowany, na planie wieloboku, z trójprzęsłową nawą oraz nieco węższym, prostokątnym, dwuprzęsłowym prezbiterium, do którego od strony północnej przylega prostokątna zakrystia. Po bokach wschodniej części nawy umieszczone zostały dwie kaplice otwarte do nawy arkadami: Kochanowskich (od pn.) i Owadowskich (od pd.). Niskie nawy boczne połączone są arkadowymi otworami z nawą główną i kaplicami. Od strony zachodniej do korpusu nawy dostawiona wysoka, trzykondygnacyjna wieża zwieńczona latarniami, z czteropołaciowym dachem. Bryła rozczłonkowana, korpus główny i prezbiterium nakryte dachem dwuspadowym, nawy boczne pulpitowym. Kaplice nakryte ośmiobocznymi kopułami, obie zwieńczone latarniami.  Na kalenicy dachu nawy, w pobliżu prezbiterium, usytuowana została również ośmioboczna wieżyczka na sygnaturkę. Elewacje prezbiterium i naroża fasady  opięte zostały uskokowymi szkarpami. Ściany prezbiterium z fryzem cokołowym z cegieł układanych na kant. Wąskie okna zamknięte zostały łukiem odcinkowym. Wyposażenie wnętrza stanowią ołtarz główny i dwa ołtarze boczne architektoniczne, przyścienne, o  charakterze późnobarokowym.  Nad wejściem od strony zachodniej nadwieszony chór muzyczny wsparty na dwóch drewnianych  słupach, z półkoliście wygiętą balustradą. W Kaplicy Kochanowskich umieszczone zostały marmurowe XVI w. epitafia rodziny z późnorenesansowym zwieńczeniem. 

Historia

Parafia w Zwoleniu erygowana była prawdopodobnie w 1425 r. Pierwszy drewniany kościół p.w. Krzyża Św. i Św. Katarzyny w mieście zbudowany został z fundacji Jana Cielątko po lokacji miasta w ok. 1470 r. Przetrwał on jedynie do 1559 r., kiedy to został zniszczony na skutek pożaru jaki nawiedził miasto. Nową świątynię wzniesiono w latach 1564-1595. Przed 1570 r. wzniesione zostało prezbiterium, w drugim etapie nawa kościoła. Ok. 1610 r. zbudowana została przytykająca do nawy (od strony północnej) kaplica zw. Kochanowskich, ok. latach 1620-30 kaplica zw. Owadowską (od strony południowej). Kościół poddany został pracom restauracyjnym po pożarze w 1754 r. W roku 1902 na północny-zachód od kościoła zbudowano kaplicę przedpogrzebową. Ogrodzenie cmentarza przykościelnego, które część zbudowano jeszcze w 4 ćw. XIX w., w istniejącej obecnie formie powstało w latach 1923-24. Świątynia powiększona została w latach 1920-35 przez dobudowę naw bocznych i wieży od strony zachodniej (projekt arch. Gawlika). W roku 1943 wnętrze świątyni pokryto polichromiami. Kolejny pożar, który nawiedził kościół miał miejsce w 1979 r. kiedy to spłonęła więźba dachowa, odbudowana w l. 1979-81 w trakcie ostatniego generalnego remontu świątyni.

Obiekt dostępny podczas mszy oraz po uprzednim umówieniu się z proboszczem parafii w Zwoleniu.

oprac. Jerzy Szałygin, OT NID w Warszawie, 17-04-2019 r.