Historia

Miejscowość wzmiankowana jest w źródłach w 1286 r., a pierwszy znany proboszcz ze Schwanowitz pojawia się w 1295 r. Kościół w Zwanowicach (nazwa miejscowości pochodzi od imienia Zwan, co oznacza zwać) po raz pierwszy wymieniony był w 1297 roku. W tym samym roku, 25 marca, w pobliżu Zwanowic odbył się wiec z udziałem książąt: Bolesława opolskiego, Henryka głogowskiego i Bolka I, przy okazji którego komes Bogusz z Michałowa i Pogorzeli († 1309-1314), właściciel Lewina Brzeskiego, poświadczył sprzedaż młyna we Wróblinie komturowi łosiowskich joannitów Boguszowi Suevo. W 1357 r. dobra w Zwanowicach kupił Janusz (Jan) z Pogorzeli, syn Henryka, starszego brata biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli. 25 kwietnia 1359 r. książę brzeski Ludwik zatwierdził dla Janusza z Pogorzeli dokument księżnej Katarzyny z 16 listopada 1357 r. w sprawie nabycia przez niego dóbr we wsiach Zwanowice (Swanowicz), Stobrawa (Stoberow) i niezidentyfikowanego Cumerow (Komorowo?). Janusz w dokumentach występował od 1344 r. do 1360 r., najczęściej jako świadek dokumentów księcia Bolesława III oraz swojego stryja biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli. Oprócz Zwanowic posiadał również wspomnianą Stobrawę i Komorowo oraz dobra w Nowej Wsi Małej koło Lewina Brzeskiego, gdzie kupił prawa książęce i Lewin Brzeski. Dobra te odziedziczył później jego syn Bogusz z Pogorzeli († 1385-1405) i następnie wnuk – Jan z Pogorzeli i Lewina (1405-1419).

W 2 poł. XIV w. Zwanowice należały do Panów z Pogorzeli. 7 września 1376 r. książę brzeski Ludwik potwierdził, że miasto Lewin Brzeski oraz dobra w Zwanowicach i Stobrawie, należą do Bogusza z Pogorzeli. Były to zatem dobra odziedziczone po ojcu Januszu. W rękach Bogusza oprócz Lewnia Brzeskiego, Zwanowic i Stobrawy znajdowały się również Gierszowice oraz Lipowa, kupiona przez jego matkę Zofię. Zwanowice stanowiły własność Panów z Pogorzeli również pod koniec XIV w., co wynika z dokumentu wystawionego w 1385 r. w Zwanowicach, w którym wystąpili Boruta i Bogusz z Pogorzeli, dziedzice Zwanowic, którzy potwierdzili, że Anna, wdowa po sołtysie Piotrze Golonie wraz z dziećmi sprzedała Janowi Ernestowi ze Zwanowic całe sołectwo. Po śmierci Bogusza z Pogorzeli ok. 1405 r. Zwanowice odziedziczył jego syn Jan z Pogorzeli i Lewina (1405-1419). Jako właściciel Zwanowic wymieniony jest on (Hans von Pogrella) w dokumencie z 29 września 1418 roku. W 1544 r. właścicielką wsi była Anna, wdowa po Bernardzie von Waldau (Bernhard Walde zu Schwanowitz). W rękach rodziny von Waldau Zwanowice pozostawały do połowy XVII w. Do tego też czasu byli oni najprawdopodobniej patronami miejscowego kościoła. Wobec braku badań, nie ma pewności, czy rodzina ta była skoligacona z Pogorzelami.

Obecny kościół wzniesiono ok. 1400 r. w stylu gotyckim, w miejscu wcześniejszego – drewnianego. W latach 1534-1945 należał on do ewangelików. W 1724 r. świątynię odnowiono. Kolejny jej remont przeprowadzono w 1770 r. (o czym świadczy chorągiewka z datą). Murowaną wieżę dobudowano w latach 1819-1820 (wcześniej była drewniana). Kościół uległ poważnym zniszczeniom podczas II wojny światowej, a w 1945 r. użytkowany był przez żołnierzy Armii Czerwonej jako magazyn i stajnia. Kościół remontowano w latach: 1957 r.,1964 r., 1968 r., 1973 r., 1980 r. i 1998 roku. W latach 60. XX w. przywrócono mu sakralne użytkowanie. Dnia 8 kwietnia 1964 r., pod numerem 775/64 świątynia została wpisana do rejestru zabytków województwa opolskiego.

Opis

Kościół parafialny p.w. Matki Boskiej w Zwanowicach usytuowany jest pośrodku wsi, po zachodniej stronie drogi relacji Strzelniki-Kopanie. Obecny kościół wzniesiono ok. 1400 r. w stylu gotyckim. Świątynia jest orientowana, jednonawowa, o nawie założonej na planie prostokąta. Prezbiterium dwuprzęsłowe z trójbocznym zamknięciem, kryte sklepienie krzyżowo-żebrowym ze zwornikami. Od północy do prezbiterium przylega zakrystia, a do nawy od zachodu kwadratowa wieża. Pierwotnie posiadał on drewnianą wieżę – murowaną dobudowano w latach 1819-1820 (o dekoracji klasycystycznej) W XVI w. wprowadzono przy północnej ścianie prezbiterium i nawy drewniane empory (nieistniejące) oraz lożę na piętrze zakrystii.

Wnętrze zwanowickiego kościoła zdobiła gotycka polichromia, która obecnie znajduje się pod tynkiem. Jedynym jej świadectwem jest przedwojenna fotografia (Archiwum Instytutu Sztuki PAN w Warszawie teczka Z 72, nr neg. 32099 oraz Zbiory WUOZ w Opolu) wnętrza kościoła, na której widać zdobiące podłucze tęczy wizerunki herbów rycerstwa śląskiego. Jednym z nich był herb Grzymała, którym pieczętowali się Panowie z Pogorzeli.

Kościół niemalże pozbawiony jest zabytkowego wyposażenia. W prezbiterium pomalowane żebra sklepienne (motyw ceglany). Nie zachowały się również: chór muzyczny z XVII/XVIII w., półkolista arkada łącząca piętro wieży z nawą oraz barokowy portret Jana Bernarda von Waldaw († 1678 r.). Na łuku tęczy znajduje się współczesna polichromia. Prawdopodobnie pod tynkiem znajdują niezidentyfikowane średniowieczne polichromie. Z historycznego wysposażenia zachowały się: gotycki portal z ok. 1400 r., kamienny, renesansowy kominek z ok. 1600 r., dwie pary barokowych drzwi z okuciami z XVII w., secesyjny, mosiężny żyrandol pająk z pocz. XX w.,  a także kamienne, renesansowe płyty nagrobne: Barbary von Waldaw ur. Tzech († 1609 r.) i Krzysztofa von Waldaw († 1595 r.), koniuszego księcia brzeskiego Jerzego II.

Obiekt w złym stanie zachowania. Problemem jest zwłaszcza zawilgocenie przyziemia. Konieczna jest konserwacja gotyckiego portalu, oczyszczenie żeber sklepiennych w prezbiterium, remont pokrycia dachowego oraz konstrukcji więźby. W przyszłości należy też odsłonić znajdujące się pod tynkiem średniowieczne polichromie i poddać je konserwacji.

Zabytek dostępny, możliwoś zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Joanna Banik, 10.04.2019 r.