Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

fort XII Werner - Zabytek.pl

fort XII Werner


architektura obronna 1882 - 1883 Żurawica

Adres
Żurawica, Forteczna 20

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. przemyski, gm. Żurawica

Dobrze zachowany główny fort artyleryjski GHW XII posiada wysokie wartości naukowe jako drugi w Twierdzy Przemyśl stały fort artyleryjski, zbudowany podczas trzeciego etapu budowy twierdzy.

Nosi ślady walk podczas 3 oblężenia twierdzy w 1915 r. Fort posiada także ozdobne detale architektoniczne. Jako istotny element zespołu fortyfikacji Twierdzy Przemyśl stanowi ważny zabytek o znaczeniu europejskim.

Historia

W latach 1854-1855, w ramach budowy wokół Przemyśla fortyfikacji pierwszego obozu warownego na północ od wsi Żurawica, w północnej części pierścienia, zbudowano szaniec artyleryjski nr 13, typu FS (Feuer-Schanze). W latach 1882-1884, w ramach budowy stałych fortyfikacji Twierdzy Przemyśl, przebudowano szaniec na drugi w twierdzy stały fort artyleryjski główny GHW XII „Żurawica”. Nazwę następnie zmieniono na cześć projektanta fortu gen. mjr. Antona Wernera. Na mapie twierdzy Festung-Umgebungs-Plan von Przemyśl fort nosi oznaczenie Lagerfort XII (Werner). W latach 1912-1914 zmodernizowano odcinek szyjowy. W zamian rozebranego obronnego muru z bramą, do ściany koszar dobudowano stalowy sponson ze stanowiskami dla dwóch karabinów maszynowych flankujących szyję fortu. Zadaniem fortu była obrona przestrzeni pomiędzy drogą do Krakowa a linią kolejową oraz obrona międzypól w kierunku fortów XI i XIIIa. W 1909 r. fort uzbrojony był w 4 działa 15 cm M.61 na wysokich lawetach (dodatkowo 4 takie działa rezerwowe) na wałach czół, 4 działa polowe 9 cm M.75/96 na wysokich lawetach na wałach barków oraz 8 dział 15 cm Granatkanone na lawetach kazamatowych w kaponierze czołowej i stanowiskach szyjowych. Załogę fortu stanowiła 1 kompania piechoty, 136 artylerzystów i 8 pionierów (saperów). W czasie 1 oblężenia twierdzy (18.09-9.10.1914) fort XII wraz sąsiednimi bateriami wspomagał obronę atakowanego przez Rosjan sąsiedniego fortu XI Duńkowiczki. Przed poddaniem twierdzy w 2 oblężeniu (9.11.1914-22.03.1915) wysadzono w powietrze kaponiery w fosie oraz magazyn amunicji w zach. części schronu centralnego. Podczas trzeciego oblężenia (30.05-4.06.1915) fort zajęła niemiecka 11. Bawarska Dywizja Piechoty, po uprzednim ostrzelaniu go przez ciężką artylerię. W okresie międzywojennym i po II wojnie światowej był wykorzystywany przez Wojsko Polskie jako magazyn amunicji artyleryjskiej. Dokonano wtedy częściowych rozbiórek, m.in. murów Carnota u podnóża wału. Od kilu lat właścicielem fortu jest osoba prywatna, która przeprowadziła prace remontowe i porządkowe oraz urządziła w nim muzeum poświęcone I wojnie światowej, uruchomione w 2010 r.

Opis

Fort GHW XII „Werner” (Gürtelhauptwerk XII Werner), jest fortem artyleryjskim jednowałowym zbudowanym w systemie fortowym ześrodkowanym. Fort zlokalizowany jest na północ od zabudowań Żurawicy, przy ul. Fortecznej 20. Powierzchnia fortu w granicach działki fortecznej: ok. 8,5 ha.

Fort zbudowany jest na planie pięcioboku. Dzieło otacza głęboka, sucha fosa, z murowaną przeciwskarpą w odcinkach czołowych i barkowych. W części szyjowej zachowana jest pozostałość ziemnej, pięciobocznej bastei, z wjazdem pośrodku. Szyja fortu zamknięta jest koszarami z sienią wjazdową w osi środkowej. W sklepieniu sieni widoczna przestrzelina pociskiem dużego kalibru. Z sieni prowadzą wejścia do wartowni z aresztem oraz pokoju komendanta. W środkowej części sieni znajdują się wejścia do korytarzy biegnących wzdłuż ściany narażonej, prowadzących do wszystkich kazamat mieszczących pierwotnie: pokój służby, izby mieszkalne żołnierzy i oficerów, 2 kuchnie, 2 magazyny żywności, 2 umywalnie. Za wejściem do korytarza wschodniego znajduje się nisza ze studnią. Koszary osłonięte są wałem ziemnym. Sień wyprowadza na wąski dziedziniec zamknięty schronem mieszczącym pierwotnie 2 magazyny wydawcze amunicji działowej z laboratoriami, schron pogotowia bojowego, lokal opatrunkowy i 2 ubikacje. Wschodnia część schronu niezachowana. Na osi schronu wejście do poterny prowadzącej do niezachowanej kaponiery czołowej. Z obu stron dziedzińca znajdują się wyjścia na pozycje bojowe. Wał główny czół i barków z 10. poprzecznicami mieszczącymi schrony pogotowia. Z 2 schronów prowadzą poterny do niezachowanych kaponier barkowych. Pomiędzy poprzecznicami rozmieszczone były stanowiska ogniowe dział oraz piechoty. Wszystkie kazamaty, sień i poterny posiadają betonowe sklepienia. Elewacja koszar i schronu centralnego - z półkolistymi otworami kazamat zamkniętymi ceglanymi ścianami z prostokątnymi oknami. Brama wjazdowa na osi koszar ozdobiona jest obramieniem imitującym boniowanie.

Obiekt dostępny dla zwiedzających w godzinach udostępnienia. Znajduje się na „lewobrzeżnym szlaku fortecznym Twierdzy Przemyśl” (kolor czarny) oraz na trasie rowerowej po fortach Twierdzy Przemyśl.

Oprac. Adam Sapeta, OT NID w Rzeszowie, 17.10.2014 r.

Rodzaj: architektura obronna

Styl architektoniczny: nieznana

Materiał budowy:  ziemne

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_18_BL.15530