Historia

Późnośredniowieczne mury miejskie zaczęto wznosić w ostatniej ćwierci XIII w., a budowę ukończono przed rokiem 1345. Badacze są zgodni, że prace budowlane rozpoczęto najwcześniej w 1272 r., czyli dopiero po założeniu miasta, a w 1345 r. fortyfikacje żorskie musiały być już najprawdopodobniej ukończone gdyż żorzanom udało się odeprzeć wojska Kazimierza Wielkiego (ur. w 1310 r. - zm. 1370 r.). Król polski próbował odzyskać tą część Śląska, to jest księstwo raciborskie, ponieważ od 1336 r. było ono pod panowaniem czeskim. Można dodać, że Kazimierzowi Wielkiemu nie udało się zająć Żor, ale zdobył większy Racibórz i Rybnik. Żorskie mury miejskie obroniły miasto jeszcze dwukrotnie. W 1433 roku, w czasie wojen husyckich (1419-1436 r.), kiedy to oblegał je Bolko Husyta, który wcześniej zdobył na przykład Gliwice oraz w 1473 r., gdy wojska węgierskiego króla Macieja Korwina (ur. 1443 r. - zm. 1490 r.) wtargnęły na Śląsk w czasie walk z Władysławem II Jagiellończykiem (ur. 1456 r. - zm. 1516 r.) o koronę czeską. Od końca wieku XV rola murów miejskich nieubłaganie malała, na co miał wpływ m.in. rozwój artylerii. Od XVI w. rozbudowa przedmieść Żor była coraz bardziej intensywna, natomiast coraz bardziej anachroniczne i zbędne mury, choć jeszcze od czasu do czasu remontowane (na przykład w 1510 r.), stopniowo niszczały. Dodatkowo pożary miasta, na przykład z 1552 r. (spłonęła m.in. dolna brama), 1587 r. (pożar objął m.in. bramę górną), 1661 r. i 1702 r. niszczyły fragmenty fortyfikacji miejskich. W końcu wielki pożar, który wybuchł w 1807 r. zmusił żorzan do kompleksowej odbudowy miasta, a mury miejskie w dużym stopniu rozebrano w celu pozyskania materiału, to jest cegły do odbudowy spalonych domów.

Opis

Żorskie miejskie mury obronne otaczały miasto, które miało typowy średniowieczny układ urbanistyczny i było założone na palnie wrzeciona z prostokątnym, centralnym rynkiem i dwiema bramami. Mury w partii fundamentowej wykonano z kamienia polnego i łamanego, a w pozostałej części z ręcznie lepionej cegły gotyckiej. Zachowały się cztery główne odcinki murów: południowy (o długości 137,4 m i wysokości maksymalnie 6,5 m), północny (o długości 272,5 m i wysokości maksymalnie 6,5 m), północno-wschodni (o długości 13,2 m. i wysokości maksymalnej 7,5 m) i południowo-zachodni (o długości 11,3 m i wysokości około 6,2 m). Odcinek północny muru jest starszy i wybudowano go w wątku wendyjskim, a odcinek południowy jest młodszy i zastosowano tu wątek polski. Można dodać, że mury budowano odcinkami o długości około 45 m i pasami o wysokości 80-100 cm. Na odcinku południowym zachował się tak zwany szew - miejsce zetknięcia się dwóch jednocześnie wznoszonych odcinków. Warto zauważyć, że miejsce to jest poza bramami najsłabszym ogniwem fortyfikacji miejskich.

Dostęp ograniczony. Bez ograniczeń dostępny jest jedynie zewnętrzny, północny odcinek muru, znajdujący się na granicy cmentarza tak zwanego „starego”, który położony jest w sąsiedztwie kościoła gotyckiego św. Apostołów Filipa i Jakuba.

Oprac. Michał Bugaj, OT NID w Katowicach, 07.09.2015 r.