Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

kościół parafialny pw. św. Marcina - Zabytek.pl

kościół parafialny pw. św. Marcina


kościół przełom XIV/XV w. Żnin

Adres
Żnin, Pałucka 1

Lokalizacja
woj. kujawsko-pomorskie, pow. żniński, gm. Żnin - miasto

Kościół historycznie związany z fundacjami arcybiskupów gnieźnieńskich na terenie Pałuk jest też jednym z nielicznych przykładów wielowiekowego funkcjonowania w bliskim sąsiedztwie Żnina - arcybiskupiego miasta.

Przeprowadzone przebudowy i rozbudowy świątyni zasadniczo utrzymały jej gotycką stylistykę z neobarokowymi, wieżowymi i neogotyckimi akcentami.

Historia

Wieś Góra wymieniona w 1146 roku jako darowana arcybiskupom gnieźnieńskim, stąd nazwa Góra Arcybiskupia. Na początku marca król Ka­zimierz Wielki wystawił dokument potwierdzający przynależność wsi do klucza żnińskiego jako własność arcybiskupów. Na prawie niemiecki Górę lokowana w 1396 roku. W granice administracyjne miasta Żnina włączona po 1963 roku. Pierwsza informacja o parafii pw. Św. Marcina założonej przez arcybi­skupów gnieźnieńskich pochodzi z 1301 roku. W połowie XV wieku górski majątek kościelny zaliczany był do bogatszych. W 1596 roku parafia w Górze została przyłączona do klasztoru oo. Dominikanów w Żninie. Dochody górskie do 1819 roku zasilały żnińskie zgromadzenie zakonne. Tego samego roku parafia w Górze  wróciła pod zarząd kapłanów świeckich. Pierwsza świątynia była obiektem małym z dwuprzęsłową nawą i trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Początki jej budowy przypadają na przeło­m XIII/XIV wieku kiedy powstała jako budowla gotycka. W XVII wieku kościół został przebudowany i przypuszczalnie powiększony (1615-1619), a w 1650 roku konsekrowany. W 1871 roku rozebrano górną kondygnację wieży. W 1904 roku miała miejsce ponowna konsekracja kościoła. Zasadniczą przebudowę i rozbudowę przeprowadzono w latach 1904-1906. Prace objęły rozbiórkę prezbiterium, nawa została przedłużona o jedno przęsło oraz wybudowano nowe prosto zamknięte prezbiterium z przyległą zakrystią. Nadbudowie poddano wieżę, a wewnątrz gotyckie zastąpiono stropem drewnianym.  W 1939 roku został on pokryty polichromią wykonaną przez Józefa Oźmina. Tego roku odbudowano częściowo zniszczoną wieżę i nak­ryto ją hełmem. Mimo trzech etapów budowy i rozbudowy kościół posiada cechy gotyckie i neogotyckie.

Opis

Kościół usytuowany we wschodniej części Żnina, na terenie dzielnicy Góra na obrzeżach Orientowany, wolnostojący, zlokalizowany na wzniesieniu u zbiegu ulicy Janickiego i ulicy Pałuckiej. Obiekt na ogrodzonej parceli z kamienną bramą od południa, otoczony lipowym starodrzewiem, od wschodu graniczy z parcelą i budynkami plebanii. Ściany murowane częściowo posadowione na podmurówce z kamieni granitowych, z cegły, na zewnątrz tynkowane ościeża otworów okiennych, opaskami, blendy i fryz podokapowy. Dach korpusu nawowego, zakrystii, prezbiterium i kruchty południowej kryte dachówką ceramiczną. Hełm wieży i sygnaturki pokryty blachą ocynkowaną. Okna w prezbiterium ostrołukowe, w nawie prostokątne zamknięte łukiem odcinkowym. Świątynia na planie wydłużonego prostokąta, z węższym, prosto zamkniętym prezbiterium od wschodu. Korpus nawowy prostokątny, jednonawowy, trójprzęsłowy z chórem muzycznym w partii zachodniej. Na osi od zachodu wieża z kruchtą w przyziemiu i prospekt organowy. Do korpusu po stronie południowej, w skraju zachodnim przylega kruchta boczna. Od wschodniego i częściowo do prezbiterium  dobudowana zakrystia na planie prostokąta z małą sienią między ścianami wschodniej nawy, południowej prezbiterium i północnej zakrystii. Od strony północnej do wieży dobudowany prostokątny z otworami drzwiowymi z zewnątrz i z kruchty podwieżowej z klatką schodową. Korpus nawowy nakryty da­chem dwuspadowym, od wschodu przedłużony węższym i niższym prezbiterium prosto zamkniętym i krytym dachem dwuspadowym. Od zachodu czterokondygnacyjna wieża z koroną muru na poziomie kalenicy korpusu nawy nakryta hełmem baniastym z oktogonalną, ślepą latarnią o baniastym zwieńczeniu. Po stronie północnej  do wieży przylega aneks kryty dachem jednospadowym, po stronie południo­wej do zachodniego skraju korpusu nawy dobudowana kruchta nakryta wysokim dachem dwuspadowym. Od południa do wschodniej części korpusu nawy i prezbiterium dobudowana zakrystia nakry­ta dachem dwuspadowym z jedną połacią przychodzącą z dachu korpusu nawy. Elewacje ceglane z tynkowanymi ościeżami otworów okiennych w części ujętych tynkowaną opaską. Elewacja zachodnia - frontowa - dwuosiowa zaakcentowana masywem trzykondygnacyjnej wieży zryzalitowanej względem aneksu północnego. W przyziemiu wieży na osi - uskokowy portal zamknię­ty łukiem pełnym, nad nim otwór okienny zamknięty łagodnym łukiem ostrym. W podstawie ostatniej kondygnacji gładki fryz wzdłuż dolnej i górnej krawędzi, uję­ty rzędem cegieł. Nad nim para otworów ograniczonych łukiem odcinkowym z drewnianymi wiatrownicami. Otwory wpisane w jednouskokowe zamknięte półkoliście płyciny. Elewację wieży wieńczy gładki tynkowany fryz i wydatny, profilowany gzyms. Po stronie północnej jednokondygnacyjna ściana aneksu z parą płycinowych, półkolistych arkad. Ścianę wieńczy trójkątny półszczyt wtopiony w masyw wieży. Podstawa szczytu z trzema odcinkowo zamkniętymi, wytynkowanymi blendami z gładkim tynkowanym fryzem. Elewacja północna - pięcioosiowa, w skraju wschodnim uskokowo cofnięta, jednoosiowe prezbiterium z ostrołukowym oknem. Strefa korpusu z oknami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Korpus nawy i prezbiterium wieńczy tynkowany fryz i gzyms podokapowy. W skraju zachodnim uskokowo cofnięta ścia­na wieży ze zryzalitowanym względem korpusu - aneksem. Wieża nieznacznie po­wyżej gzymsu korpusu ozdobiona fryzem o nieregularnych rombach, strefa górna analogiczna do frontonu. Ściana aneksu z płycinową, półkolistą arkadą i z parą szczelinowych otworów. Całość wieńczy tynkowy gładki fryz. Elewacja wschodnia - jednoosiowa, zwieńczona trójkąt­nym szczytem z dwiema ostrołukowymi tynkowanymi blendami. W szczycie pięć blend wydłużonych, ograniczonych odcinkowo. Po stronie południowej cofnięta w głąb ściana zakrystii z odcinkowo zamkniętym otworem drzwiowym w półkolistej płycinie. Pomiędzy prezbiterium a nawą trójkątny szczyt. Elewacja południowa -  siedmioosiowa, analogiczna do północnej, od zachodu uskokowo cofnięta jednoosiowa partia wieży, w przyziemiu koliste okno w rozglifionych ościeżach, powy­żej ostrołukowe, wyżej analogiczne do elewacji północnej. Korpus w skraju zachodnim z niską kruchtą zwieńczoną trójkątnym szczytem, na osi otwór drzwiowy zamknięty odcinkowo w półkolistej płycinie. W części wschodniej sięgająca połowy wysokości korpusu dwuosiowa zakrystia z otworami okiennymi na osi płycinowych, półkolistych arkad. Na wschodnim odcinku kalenicy korpusu nawy -  oktogonalna sygnaturka nakryta baniasty hełmem. Układ wnętrza na osi wschód- zachód. W strefie podwieżowej, kruchta na rzucie zbliżonym do kwadratu z półkolistą arkadą otwartą ku nawie. Od północy wnętrze kościoła skomunikowane poprzez aneks mieszczący wejście boczne do kościoła na klatkę schodową, na neobarokowy chór muzyczny z początku XX wieku i na wieżę. Wnętrze jednonawowe, trójprzęsłowe, między prezbiterium a nawą - arkada tęczowa, nakryte drewnianym stropem z pseudokasetonowym listwowaniem. Kruchta pod wieżą i kruchta południowa ze skle­pieniem kolebkowym.

Zabytek dostępny. Możliwość zwiedzania po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Mirella Korzus, Pracownia Dokumentacji, Popularyzacji Zabytków i Dziedzictwa Narodowego, Kujawsko-Pomorskiego Centrum Kultury w Bydgoszczy, 19.12.2014 r.

Bibliografia

  • Karta ewidencyjna, Kościół parafialny pw. Św. Marcina, oprac. Derkowska Kostkowska B., 1998, Archiwum Delegatury Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Bydgoszczy oraz Archiwum Narodowego Instytutu Dziedzictwa w Warszawie.
  • Aleksandrowicz Z., Inowrocław i okolice, Inowrocław 1969.
  • Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej i Poznańskiej na rok 1929. Poznań 1929, s. 189-190.
  • Kozierowski St.: Szematyzm historyczny ustrojów parafialnych dzisiejszej archidiecezji gnieźnieńskiej, Poznań 1934, s. 57-58.
  • Dubowski A., Zabytkowe kościoły Wielkopolski. Poznań 1956, s. 58-59.
  • Zabytki architektury województwa bydgoskiego, Bydgoszcz 1974, s. 324.
  • Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t.11. z. 21, Warszawa 1979, s. 14-15.
  • Sikorski Cz., Zarys Dziejów Żnina. Żnin 1990, s. 84. 94, 96.
  • Parucka K., Raczyńska-Mąkowska, Katalog zabytków województwa bydgoskiego, s.230, Bydgoszcz 1997.

Rodzaj: kościół

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_04_BK.122526, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_04_BK.238947