Historia

Historię dóbr złotopotockich można podzielić na kilka etapów: pierwszy z nich trwał od XIV do połowy XVI w. Złoty Potok był wówczas rezydencją rodu rycerskiego Śreniawitów. Z tego okresu pochodzą wzmianki o dworze z wieżą mieszkalno-obronną, której reliktów doszukiwać się można w północnej części pałacu. W kolejnym etapie, od poł. XVI w. do pocz. XVII w. dobra potockie były w posiadaniu rodziny Silnickich herbu Doliwa. Później, od 1625 r. do poł. XVIII w. władzę nad majątkiem miała rodzina Koniecpolskich herbu Pobóg. Na pocz. XVIII w. przeszedł on w ręce Potockich herbu Pilawa. Etap czwarty kończy się w 1806 r. Zgodnie z opisem dóbr z XVII w. oraz Jana Bogusława Brodowskiego z 1791 r., pośrodku obszernego podwórza stał piętrowy dwór murowany, wokół którego znajdowały się inne budynki mieszkalne oraz zabudowania gospodarcze, m.in.: obory, chlewy, dwa spichlerze, wozownia, stajnie i browar. Po przeciwnej stronie drogi znajdował się zwierzyniec. Etap piąty charakteryzuje częsta zmiana właścicieli. W ostatnim, szóstym etapie trwającym od poł. XIX w. do 1945 r. zespół rezydencjonalny pozostawał w posiadaniu rodziny Krasińskich i ich sukcesorów Raczyńskich. Krasińscy przejęli majątek w stanie podupadającym i niezwłocznie przystąpili do prac remontowych. Prawdopodobnie w tym okresie został zbudowany pałac, a sąsiadujący z nim dworek pochodzący z 1827 r. przeznaczono dla Zygmunta Krasińskiego, który mieszkał w nim latem 1857 r. Pałac przebudowano ponownie za czasów ostatniego właściciela Karola Raczyńskiego na przeł. XIX i XX w. W trakcie II wojny światowej nieruchomość zajął Wehrmacht. Po wojnie pałac przeszedł na własność Skarbu Państwa i w zabytkowym obiekcie mieściło się technikum rolnicze. Obecnie ma tu swoją siedzibę Oddział Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Śląskiego. W budynku dworu urządzono muzeum Zygmunta Krasińskiego, w którym eksponowane są m.in. przedmioty należące do poety.

Opis

Założenie pałacowo-dworskie wraz z rozległym parkiem, przez którego środek przepływa rzeka Wiercica zajmuje obszar ok. 25 ha. Jest położone po wsch. stronie drogi prowadzącej z Żarek do Janowa, rozciągając się na pn. od wsi i sięgając aż po dawne miasto Janów. Budynki pałacu i dworu są usytuowane w centralnej części parku urządzonego w stylu angielskim i otoczonego murem. Główna brama wjazdowa zlokalizowana jest od strony zach., a alejka łącząca ją z dworem i pałacem prowadzi pomiędzy zabudowaniami gospodarczymi.

Dominującym obiektem zespołu jest pałac Raczyńskich wzniesiony w poł. XIX w. w stylu klasycystycznym z elementami neorenesansowymi. Front dwukondygnacyjnego budynku założonego na planie prostokąta zwrócony jest na zach. i ozdobiony wydatnym, pięcioosiowym, trójkondygnacyjnym ryzalitem zwieńczonym trójkątnym przyczółkiem z akroteriami i kartuszem herbowym. Na osi głównej znajdują się portyki filarowe, których zadaszenia tworzą tarasy. Podziały elewacji akcentują prostokątne okna profilowane opaskami (na drugim piętrze sklepione półkoliście), drzwi wejściowe oraz balkonowe. Korpus główny nakryty jest dachem czterospadowym pokrytym blachą. Wejście flankują dwa marmurowe posągi lwów podtrzymujących tarcze z herbem Nałęcz Raczyńskich i św. Jerzym. Przed pałacem znajduje się fontanna.

Obok pałacu stoi parterowy dworek w stylu klasycystycznym, datowany na XVIII w. Jego zwarta bryła, na planie wydłużonego prostokąta, pokryta jest dachem naczółkowym z gontem. Od frontu znajduje się niesymetrycznie usytuowany ganek kolumnowy nakryty dachem dwuspadowym. Od zach. do bryły budynku dostawiono niewielką werandę. Z wyposażenia wewnętrznego na uwagę zasługuje piec kaflowy przeniesiony z dworu w Moskorzewie.

Park powstał prawdopodobnie w XIX w. Jego twórcą był czołowy planista warszawski Franciszk Szanior. Regularny układ alejek i nasadzeń w centralnej części przechodzi dalej w typowy park krajobrazowy. Wykorzystanie naturalnych cech terenu, tj. ukształtowanie powierzchni oraz płynącej rzeki, która tworzy malownicze zakola i kaskady podkreśliło dodatkowo jego piękno. Znaczny procent terenu zajmują stawy, w tym największy Irydion usytuowany przed pałacem. Skład gatunkowy parku tworzą m.in. ok. 52 gatunki drzew. Występują tu rzadkie okazy obcego pochodzenia takie jak: modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański czy karagana syberyjska.

Dostęp do zabytku ograniczony. Pałac dostępny z zewnątrz. W budynku dworu znajduje się Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego.

oprac. Aleksandra Bednarska, 24-11-2015 r.