Historia

Świątynia wzniesiona została w latach 1600-1603 na polecenie ówczesnego właściciela dóbr złoczewskich, Andrzeja Ruszkowskiego. Realizację przypisuje się muratorowi Jerzemu Hoffmanowi, autorowi budynku klasztornego. Hoffman mieszkał w Złoczewie i prowadził tam ceniony warsztat budowlany. Przypuszcza się, że nietypowa forma budynku na rzucie czwórliścia została zastosowana na polecenie Ruszkowskiego. Fundator bywał we Włoszech, zapewne widział rozwiązania tego typu w renesansowej architekturze włoskiej i mógł przywieźć gotowy wzór do Polski. Początkowo świątynia miała pełnić funkcję parafialną, ale już w 1607 r. prawa do niej uzyskali oo. bernardyni. Usytuowanie świątyni w pobliżu zespołu rezydencjonalnego, dodatkowo na wzniesieniu, dawało obiektowi dodatkowe walory widokowe, a jednocześnie podkreślało pobożność , zamożność i znaczenie fundatora i właściciela dóbr. Po śmierci w 1619 r. ciało Ruszkowskiego spoczęło w krypcie bernardyńskiej, dając początek tradycji pochówków kolejnych dobroczyńców w podziemiach kościoła. Świątynia stała się w ten sposób mauzoleum rodowym. W 1683 r. nastąpiła rozbudowa zespołu. Kasztelan wieluński Wojciech Urbański sfinansował przebudowę budowę kaplicy NMP przy prezbiterium kościoła. Pod kaplicą tą utworzono kolejną kryptę. Urbański ufundował także drugą kaplicę, która nie przetrwała do naszych czasów, kaplicę cmentarną (koniec XVII w.) oraz bramę klasztorną (ogrodzenie pochodzi z 1727 r.). Pożar w 1719 spowodował konieczność wymiany dachów, oraz wystroju wnętrz. Kolejni właściciele Złoczewa, Błeszyńscy ufundowali wystrój kaplicy NMP, do której przeniesiono wcześniej cudowny obraz MB z ołtarza głównego. Bernardyni opiekowali się złoczewskim kościołem aż do kasaty zakonu w 1864 r., kiedy to zespół stał się własnością parafii. Oryginalny wygląd i ekspozycja kościoła zostały częściowo zniekształcony przez rozbudowę budynku klasztornego. W 1603 r. wzniesiono wolnostojącą „kamienicę” o wysokości jednego piętra, a w latach 1683-1688 r nastąpiła znacząca rozbudowa. W jej efekcie powstał budynek na planie czworoboku z wirydarzem w środkowej partii, przylegający bezpośrednio do południowo-zachodniej partii świątyni i uniemożliwiający dotychczasową jej pełną ekspozycję. Z powodu nękających Złoczew pożarów w latach 1719, 1766 i 1808 wygląd zespołu ulegał kolejnym przekształceniom. W czasie II wojny światowej w świątyni znajdował się magazyn, a w 1949 obiekt przekazano Mniszkom Kamedułkom. Jest to pierwsza siedziba żeńskiej linii tego zakonu w Polsce.

Opis

Zespół klasztorny oo. bernardynów położony jest w centralnej części Złoczewa, w bezpośrednim sąsiedztwie trasy z Sieradza do Wielunia. Usytuowany został na niewielkim wzniesieniu. Dominującym elementem założenia jest kościół, umiejscowiony we wschodniej części, w pobliżu drogi. Otoczony jest cmentarzem przykościelnym, od południa przylegają do niego budynki zakonne, od zachodu sad i pola, oraz budynki gospodarcze. Teren otoczony został murowanym ogrodzeniem z bramą główną od strony wschodniej. Świątynia wzniesiona została z cegły pełnej ceramicznej, na zaprawie wapiennej. Otynkowane zostały jej ściany zewnętrzne kruchty i elementy takie, jak opaski okienne i fryz wieńczący. Zrealizowana została na planie tetrakonchosu. Nawę na planie kwadratu otaczają apsydy pełniące funkcję prezbiterium (od wschodu), kaplic (od południa i północy) oraz chóru od zachodu. Korpus przekrywa czteropolowa kopuła na pendentywach, zakrystia i kruchta posiadają sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Do bryły tej od strony północno-wschodniej prezbiterium przylega kaplica położona na planie zbliżonym do prostokąta, a do chóru (zachód) przylega niewielka wieżyczka mieszcząca schody oraz kruchta. Obiekt nie posiada wyodrębnionej elewacji frontowej. Ściany zewnętrzne zostały oszkarpowane. Wszystkie elewacje zwieńczono fryzem oraz profilowanym gzymsem. Otwory okienne oraz blendy ujęto opaskami. We wnętrzu świątyni zachowały się ślady fundatorów- kartusze herbowe na sklepieniach w konchach Ściany zdobi także układ pilastrów w wielkim porządku oraz barokowa polichromia kopuły. Nawa główna na planie kwadratu otwarta jest na apsydy otworami arkadowymi. Wyposażenie pochodzi z głównie z epoki baroku (ołtarze, ambona). Od strony południa i wschodu do kościoła przylega piętrowy budynek klasztorny z wirydarzem. W skład zespołu klasztornego wchodzi również wolnostojąca kaplica cmentarna, umiejscowiona na terenie cmentarza przykościelnego. Wzniesiono ją z cegły, jest otynkowana. Obecnie nie jest użytkowana. Do rejestru zabytków wpisane jest także ogrodzenie zespołu, wzniesione z cegły i otynkowane - otaczające teren od północy i wschodu. Jego centralną częścią jest trójpolowa brama z wjazdem i furtą.

Kościół dostępny cały rok, nie ma możliwości zwiedzania wnętrz klasztoru.

Oprac. Anna Michalska, NID OT Łódź, 16.12. 2014 r.