Usytuowanie i opis

Linia Wału Szwedzkiego przebiega pomiędzy wsiami Zimna Woda i Wały, wzdłuż lewego brzegu rzeki Czarnej ok. 10-15 km na północ od historycznej granicy państwa polskiego wyznaczonej w 1343 r. Umocnienie składa się z dwóch w przybliżeniu równoległych pasm, o uproszczonym kierunku przebiegu po osi NW - SE. Oba pasma zbudowane są z nasypu i biegnących po jego obu stronach rowów. Długość pasma wschodniego wynosi obecnie ok. 3,2 km, a jego wysokość sięga ok. 1,5 m. Szerokość pasma wraz z rowami wynosi ok. 15 m. Pasmo zachodnie jest krótsze, a jego długość wynosi w przybliżeniu 2,3 km, przy wysokości sięgającej ok.1 m i całkowitej szerokości ok. 11 m.

Historia

Szwedzki Wał stanowił główne umocnienie obronne zbudowane przez stronę polską na szlaku wiodącym z Prus do brodu Sgiersk. Czas użytkowania wału przypada na schyłek XI i pierwszą połowę XIII w., co świadczy o długim okresie funkcjonowania umocnienia. Ostatnia jego przebudowa miała miejsce jeszcze na początku XIII w., na zlecenie wojewody mazowieckiego Krystyna - głównego organizatora obrony Mazowsza przed ofensywą pruską. Ponownie, charakter strategiczny cechujący teren w pobliżu Wału wykorzystany został w 1914 i 1944 r podczas działań wojennych. Wtedy to nastąpiły największe zniszczenia substancji tego umocnienia.

Należy przypuszczać, że świadomość istnienia Wału funkcjonowała wśród okolicznej ludności i nie tylko od początku jego istnienia po czasy nam współczesne. Jednakże, jako obiekt stanowiący przedmiot badań znany jest od drugiej połowy XIX w.

Stan i wyniki badań

Pierwsze badania wykopaliskowe miały charakter amatorski i polegały na wykonaniu w 1882 r. wykopu przez leśników. Pierwszym, który dokładnie opisał obiekt był Georg Bujack. Po drugiej wojnie światowej., w latach 1987 - 1990 oba pasma wału zostały objęte badaniami archeologicznymi. Badaniami objęto te fragmenty, które najmniej ucierpiały w czasie drugiej wojny światowej. Na podstawie badań ustalono, że pasma wchodzące w skład umocnienia zostały wzniesione i funkcjonowały w różnych fazach wczesnego średniowiecza, co również świadczy o tym, że były to dwa samodzielnie funkcjonujące umocnienia. Pasmo wschodnie - starsze powstawało etapami i składało się z trzech odcinków, których podstawę stanowiła konstrukcja skrzyniowa wypełniona i obsypana ziemią. Wał zachodni - młodszy również składał się z trzech odcinków, jednak był konstrukcja wzniesioną jednorazowo. Jego czas funkcjonowania był znacznie krótszy i został zniszczony przez pożar

Oba pasma umocnień znajdują się na terenie kompleksu leśnego.

Oprac. Hanna Mackiewicz, OT NID w Olsztynie, 9.09.2014 r.