To jedne z trzech zachowanych na terenie Ziemi Kłodzkiej ruin niewielkich, średniowiecznych zamków, obok zamków Karpień i Szczerba. Obecnie zachowane są pozostałości donżonu i nieliczne fragmenty murów, ale nadal jest to jedna z atrakcji krajoznawczych Wzgórz Lewińskich.

Historia

Zamek zapewne królewski, zbudowany dla ochrony przełęczy określanej jak Brama Królestwa Czeskiego lub Polskie Wrota, na drodze ze Śląska do Czech. Może też i o funkcji granicznej strażnicy wraz z zamkami Szczerba i Hradek koło Radkowa. Zamek nadawany jako lenno. Wysuwane też przypuszczenia, że to zamek rycerski, wzniesiony przez panów von Pannwitz. Wzmiankowany po raz pierwszy w 1327 r., zwany Homole lub Landfried (1366). Okresowo pod jurysdykcją królewskich urzędników z Kłodzka lub z Hradec Kralove, w zależności do miejsca lokalizacji rodowych dóbr lenników. Zamek w posiadaniu m.in.: Pannwitzów (1346-1392), następnie właścicieli dóbr nachodzkich (1392-1477). Przed 1427 r. zamek własnością husyty Mikulasza Trczki z Lipy. Utrzymany przez husytów do 1433 r. jako strażnica i miejsce wypadowe do najazdów m.in. w głąb Śląska. Po wyprawie odwetowej w 1433 r. dokonanej przez wrocławian i świdniczan zamek Homole więzieniem dla husytów. Od 1437 r. w posiadaniu Johanna Koldy von Zampach i znów ostoją taborytów oraz miejscem wypadowym dla łupieżczych wypraw w okolice. Ok. poł. XV w. Ziemia Kłodzka, zamek i dobra homolskie dane w zastaw Hynko Kruschinie von Lichtenberg, jednemu z dawnych wodzów husyckich, rycerzowi-rabusiowi. W 1454 r. Ziemia Kłodzka sprzedana Jerzemu z Podiebradu, późniejszemu królowi Czech. Od 1477 r. w jego rękach także zamek i dobra homolskie, z których i z dystryktu lewińskiego utworzone tzw. państewko homolskie. Nadawane jako lenno. Po 1526 r. zarządzane przez burgrafów, lub zastawiane. W 2 poł. XVI w. zamek opuszczony. Państewko homolskie rozwiązane w 1595 r., a zamek z folwarkiem i gruntami nabyty przez miasto Duszniki. W latach 1776-1777 posiadłość ta rozparcelowana pod cztery kolonie, obecną miejscowość Zielone Ludowe. Już od końca XVIII w. wzniesienie Gomoła wraz z ruinami zamku popularnym celem wędrówek kuracjuszy z Dusznik ze względu na efektowne widoki na Wzgórza Lewińskie, Góry Orlickie i szczyty Karkonoszy. Ruiny zamku i ich otoczenie przekształcane w duchu sentymentalizmu na miejski teren rekreacyjny. W 1788 r. założona aleja na szczyt góry. Zbudowany domek pustelnika i pawilon letni dla turystów. Ruiny zamku wzbogacone naturalistycznymi grotami oraz podcieniami. Założone ścieżki i rozmieszczone ławki z darni. Próby turystycznego urządzania terenu dawnego zamku podejmowane również w 2 poł. XIX w.

Opis

Obecny zamek zbudowany ok. poł. XIV w. lub w końcu tego stulecia na szczycie Gomoły na terenie Wzgórz Lewińskich, na wysokości 733 m n.p.m., przy drodze z Dusznik do Lewina. Wg rekonstrukcji z lat 30. XX w. zamek złożony zapewne z murów obronnych, palatium wzmiankowanego w 1577 r., kuchni, kaplicy, donżonu i z zamkowego więzienia. Już w 2 poł. XVI w. zamek opuszczony. Zapewne rozbierany, a kamień pozyskiwany na inne budowy. W 1 poł. XVIII w. zachowane z zamku tylko fragmenty murów obronnych i część donżonu. W końcu XVIII w. w trakcie poszukiwania skarbów na terenie zamku znaleziona kuchnia, ostatecznie zasypana. W 1802 r. czytelny jeszcze zarys zamku i wjazd do niego od pn.-wsch., ale nieczytelny układ pomieszczeń. W czasie badań archeologicznych prowadzonych w latach 1810 i 1819 r. znalezione rów odpływowy, podziemne przejście oraz sklepione wnętrze, ostatecznie zasypane. Na podstawie badań topografii terenu przyjęte, że obwód zamku o następujących wymiarach: ok. 48-50 m na 23-25 m. Donżon wówczas o wysokości 18-20 m. W 1 poł. XIX w. wysuwane przypuszczenia, że pomieszczenia zamku zlokalizowane 6-8 m głębiej od ówczesnego poziomu gruntu. W końcu XIX w. relikty zamku jeszcze mniej czytelne. Zachowane pozostałości kolistej wieży z kamienia łamanego z reliktami gzymsu, fragmenty muru obronnego dookoła skraju platformy, a poniżej relikty muru dla obrony wjazdu. Na początku XX w. wieża o wysokości 12 m. W 1962 r. przeprowadzone badania archeologiczne. Znalezione m.in. fragmenty średniowiecznej ceramiki. Obecnie zachowane ruiny zamku w obrysie nieregularnego wieloboku. Jego części składowe, centralnie usytuowany donżon o wysokości 10 m i grubości 2 m oraz relikty murów obronnych zbudowane z miejscowego piaskowca. Zachowany też fragment suchej fosy. Wg przypuszczeń budynek mieszkalny usytuowany w pd. części zamku, a budynek gospodarczy w pn. jego części między wieżą i bramą. Obecnie z dawnego, rekreacyjnego urządzenia ruin zamku i jego otoczenia zachowana tylko serpentynowa ścieżka prowadząca na szczyt Gomoły.

Zabytek dostępny przez cały rok.

oprac. Iwona Rybka-Ceglecka, OT NID we Wrocławiu, 23-11-2015 r.