Historia

Według Franciszka Lochmana, który wizytował w 1699 roku parafię, pierwotny kościół powstał w 1085 roku z fundacji Władysława Hermana. W późniejszych publikacjach powtarzano tę informację, choć została ona negatywnie zweryfikowana. Pierwsza wzmianka o parafii pochodzi z 1326 roku. Nosiła wtedy nazwę Beszowa Biskupia, taką nazwę przytacza też Długosz. Nazwa Zborów utrwaliła się w połowie XV wieku. Obecną świątynię wzniesiono w 1459 roku przez plebana Piotra, o czym informuje wyryta na belce tęczowej inskrypcja. Według R. Brykowskiego kościół jest czasowo jednorodny, wg T. Dobrowolskiego trójboczne zakończenie prezbiterium jest późniejsze od zrębu ścian. Kościół został ponownie konsekrowany po odbudowie w 1654 roku. Około 1870 roku był remontowany, posiadał wówczas dwie kruchty od północy i zachodu. W latach 1906-1908 dobudowano do drewnianego kościółka ceglaną, neoromańską nawę, zaprojektowaną przez S. Szpakowskiego. W latach 2007-2009 przeprowadzono remont generalny dachu kościoła, w 2011 roku wykonano prace konserwatorskie przy wyprawach malarskich i wyremontowano okna.

Opis

Kościół położony jest na wzniesieniu, górującym nad okolicą. Obecnie składa się z dwóch części: neoromańskiej, murowanej nawy oraz starej świątyni drewnianej, służącej za prezbiterium z zakrystią.  Pierwotnie był to orientowany, jednonawowy kościół gotycki z prostokątną nawą i takimż prezbiterium, zakończonym trójbocznie. Mała, prostokątna zakrystia przylega od północy do prezbiterium, zachodząc nieznacznie na nawę. Kościół został wzniesiony w konstrukcji zrębowej, na podmurówce kamiennej. Nawa i prezbiterium przykryte są jednolitym, dwuspadowym dachem, w części wschodniej nad prezbiterium trójpołaciowym, krytym gontem, o więźbie storczykowej. Zaskrzynienia po bokach nawy przykryte są osobnymi dachami pulpitowymi. Na kalenicy dachu nawy położona jest sygnaturka o sześciobocznej podstawie, nakrytej kopułą, zwieńczoną latarnią pod hełmem z gałką i krzyżem. Elewacje kościoła pokrywają szalunki z desek ustawionych pionowo z listwowaniem. Podmurówkę chroni okapnik, a ścianę wieńczy gzyms podokapowy. W środkowej części nawy znajduje się odeskowany strop płaski z fasetami, po bokach zaskrzynienia. Prezbiterium przykryte jest pozornym sklepieniem kolebkowym. Na ostrołukowym otworze tęczowym zachowała się profilowana belka tęczowa, wsparta na kroksztynach, ozdobiona motywem skręconego sznura z ozdobną inskrypcją fundacyjną z datą 1459 rok. Na belce znajduje się późnogotycki drewniany krucyfiks z 2. połowy XV wieku, ujęty rzeźbami Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty z początku XVI wieku. W drewnianym, barokowym ołtarzu głównym, umieszczona jest późnogotycka rzeźba św. Mikołaja oraz dwa skrzydła późnogotyckiego tryptyku, wykonanego w 1481 roku w warsztacie Jana Wielkiego,  z malowanymi postaciami św. Stanisława i Wojciecha na awersach oraz Archanioła Gabriela i Matki Bożej na rewersach, przeniesione tu zapewne w 1629 roku z jednej z wawelskich kaplic. W północnej części nawy znajduje się późnogotycki tryptyk Marczina Czarnego z 1. połowy XVI wieku z obrazem św. Mikołaja i z klęczącą postacią - domniemanym fundatorem kościoła, Grzegorzem ze Strzyżowa. Na skrzydłach wewnątrz przedstawieni są św. Grzegorz i św. Stanisław; na zewnątrz sceny ze Zwiastowania. W kościele znajdują się polichromie Józefa Wittmana z 1914 roku. Ponadto zachowała się ambona z 2. połowy XVIII wieku o bogatej dekoracji snycerskiej. Warto również wspomnieć o krucyfiksie w ołtarzu bocznym kościoła (w części murowanej) z początku XVI wieku.

Zabytek ogólnie dostępny z zewnątrz, wewnątrz po uzgodnieniu z proboszczem.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 02.09.2014 r.

Bibliografia

• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. III: Województwo kieleckie J. Łoziński, B Wolff (red.), z. 1: Powiat buski (oprac. K. Kutrzebianka), Warszawa 1957, s. 88-89.
• Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), t. V, Warszawa 1993, s. 343
• Adamczyk A., Kościoły drewniane w województwie kieleckim, Kielce 1998, s. 178-181.
• Adamczyk A., Modras J., Polanowski L., Prace przy zabytkach architektury sakralnej i zabudowie miejskiej [w:] Cedro J. i inni (oprac.) Prace konserwatorskie w woj. świętokrzyskim w latach 2001-2012, Kielce 2014, s. 28-29.
• Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź 1981, s. 240-241.
• Brykowski R., Zborówek [w:] Mroczko T., Arszyński M. (red.) Architektura gotycka w Polsce., t. 2: Włodarek A. (red.) Katalog zabytków., Warszawa 1995, s. 274.
• Dobrowolski T., Budownictwo drewniane. Okres I-III (1250-1520), [w:] Historia sztuki polskiej, Kraków 1962, t. I, s. 251
• Dziamarga A., Zborówek. Parafia pw. św. Idziego Opata. Dekanat stopnicki  [w:] ks. Tkaczyk P. (red.) Diecezja kielecka. Miejsca - Historia - Tajemnice, Kielce 2011, s. 557-558.
• Horzela D., Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce około 1440-1477, Kraków 2012, s. 135.
• Mirowski R., Drewniane kościoły i dzwonnice ziemi świętokrzyskiej, Kielce 2002, s. 57-59.
• Pencakowski P., Recepcja dzieł dawnej sztuki i pamiątek przeszłości w diecezji krakowskiej w epoce kontrreformacji, Kraków 2009, s. 30, 121, 162-163, 182.
• Walanus W., Późnogotycka rzeźba drewniana w Małopolsce 1490-1540, Kraków 2007, s. 77, 131-132, 157.
• Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Stopnickiem, Mariówka 1929, s. 329.