Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

grodzisko, st. 4 - Zabytek.pl

grodzisko, st. 4


grodzisko VIII lub IX – poł. X w. Zawichost

Adres
Zawichost

Lokalizacja
woj. świętokrzyskie, pow. sandomierski, gm. Zawichost - miasto

Zawichost był jednym z najstarszych i najważniejszych ośrodków wczesnośredniowiecznej Ziemi Sandomierskiej.

Gród w Zawichoście - Podgórzu pochodzi z czasów plemiennych, kiedy, jak można przypuszczać z wzmianki Długosza, był „głową” tego regionu. Mógł mieć większe znaczenie niż Sandomierz, od którego położny był  w niewielkiej odległości. Jest to jedyny poza Pomorzem Zachodnim (Wolin-Kamień) przykład w Polsce średniowiecznej, kiedy dwa ośrodki o takiej randze zostały ulokowane tak blisko siebie. Oba grody znajdowały się w ważnym strategicznie węźle, który umożliwiał kontrolę przepraw przez Wisłę. Zawichost leżał na szlaku wiodącym do Włodzimierza i Kijowa, Sandomierz do Przemyśla i Halicza. Znaczenie Zawichostu we wczesnym średniowieczu podkreśla też fakt, że u schyłku XII wieku miał aż trzy parafie, podczas gdy Sandomierz do lokacji w 1287 roku tylko jedną. Wśród nich kościół Panny Marii musiał pełnić niezwykłą funkcję, skoro posiadał na uposażeniu gród łagowski, co poświadcza bulla Eugeniusza III z 1148 roku. Jest to jedyny wypadek w Polsce, by kościół niekatedralny miał na uposażeniu gród. Pod koniec XII wieku Zawichost był siedzibą kasztelana i archidiakona.

Usytuowanie i opis

Zawichost leży około 17 km na północny-zachód od Sandomierza, na tej samej terasie lewego brzegu Wisły. Grodzisko znajduje się w południowej części miasta, zwanej Podgórze, na cyplu wyraźnie wyodrębniającym się z krawędzi lessowej wysoczyzny i ograniczonym z dwu stron głębokimi wąwozami, a z trzeciej stromym spadkiem terenu ku dolinie Wisły. Grodzisko składa się z członu głównego oraz dwóch podgrodzi. Najbardziej na południe położony był gród właściwy o powierzchni około 0,5 ha, otoczony dookolnym wałem o zachowanej wysokości 2-3 m. Na północ od niego znajdowały się dwa podgrodzia, ograniczone od strony wysoczyzny wałami odcinkowymi. Gród w takiej postaci był dużym, wieloczłonowym założeniem, o powierzchni około 5 ha.

Historia

Gród w Podgórzu powstał w VIII lub na początku IX wieku w miejscu starszej osady otwartej, być może z VII wieku, jako ważny ośrodek plemienny. Zniszczony został około połowy X wieku, zapewne w wyniku podboju tych ziem przez Polan. Nie jest jasne czy w 2. połowie X wieku nie prowadzono jakiś napraw wału, ale w XI wieku gród już nie funkcjonował. W końcu X lub na początku XI wieku powstała tu osada otwarta. Kolejny gród - ośrodek administracyjny państwa Piastów, znajdował się już w innym miejscu. Prawdopodobnie powstał on w XII wieku, a być może wcześniej, na skarpie wiślanej, gdzie rozwinęło się średniowieczne miasto, na wschód od kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Niewyjaśnione natomiast pozostaje czy w obrębie ośrodka osadniczego przy późniejszym kościele św. Trójcy (gdzie odkryto skarb srebrny z XI wieku) był jeszcze wcześniejszy gród. Badania geofizyczne oraz odwierty nie potwierdziły jego istnienia. Najpóźniej około połowy XIV wieku (lub jeszcze za Bolesława Wstydliwego po zniszczeniu grodu przez najazd mongolski w 1241 roku) w dolinie Wisły zbudowano murowany zamek. Obecnie teren grodu w Podgórzu użytkowany jest jako sad.

Stan i wyniki badań

Gród został zlokalizowany w 1921 roku w trakcie badań Ludwika Sawickiego i Stefana Krukowskiego. W latach 1962-1964 Bogdan Balcer prowadził badania wykopaliskowe na terenie podgrodzi. Dotyczyły one wprawdzie dużej osady kultury pucharów lejkowatych (około 3700-3200 rok p.n.e.), która znajdowała się w tym miejscu, ale odkryto też kilka wczesnośredniowiecznych chat półziemiankowych, budynków naziemnych oraz towarzyszących im obiektów gospodarczych. W 1974 roku Stanisław Tabaczyński wykonał przekop przez wał grodu właściwego. W 2000 roku pobrano próbki do analiz 14C oraz dendrochronologicznych drewna z wału członu głównego.

Zabytek dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Nina Glińska, NID OT Kielce, 14.05.2015 r.

Bibliografia

  • Informator archeologiczny, 1974, s. 215-216.
  • Balcer B., Stanowisko Pieczyska (Zbrza Wielka) w Zawichoście Podgórzu, pow. Sandomierz w świetle pierwszych wykopalisk, „Wiadomości Archeologiczne”, t. 32, z. 3-4, 1966-67, s. 290-375.
  • Buko A., Archeologia Polski wczesnośredniowiecznej, Warszawa 2005, s. 239-243.
  • Florek M., Nowe materiały do poznania pradziejowego i wczesnośredniowiecznego osadnictwa w okolicach Sandomierza, „Zeszyty Sandomierskie”, t. 20/21, s. 78.
  • Florek M., Zagadki grodów zawichojskich, „Zeszyty Sandomierskie”, t. 29, s. 13-19.
  • Lalik T., Sandomierskie we wcześniejszym średniowieczu. Prowincja, księstwo, województwo [w:] Wąsowicz T., Pazdur J. (red.) Studia Sandomierskie. Materiały do dziejów miasta Sandomierza i regionu sandomierskiego, Łódź 1967, s. 41-109.
  • Lalik T., Zawichost we wcześniejszym średniowieczu, [w:] Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S. (red.) Szkice Zawichojskie, Zawichost 1999, s. 39-55.
  • Słupecki L. P., Osady służebne pod Sandomierzem i Zawichostem, [w:] Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S. (red.) Szkice Zawichojskie, Zawichost 1999, s. 73-90.
  • Tabaczyńscy E. i T., Zawichost - „caput terrae Sandomiriensis”?, [w:] Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S. (red.) Szkice Zawichojskie, Zawichost 1999, s. 189-221.
  • Wiśniewski J., Dekanat Sandomierski, Radom 1915, s. 307.
  • Wyczółkowski D., Sieć parafialna zaplecza Zawichostu, [w:] Dunin-Wąsowicz T., Tabaczyński S. (red.) Szkice Zawichojskie, Zawichost 1999, s. 57-71.

Rodzaj: grodzisko

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_26_AR.23134, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_26_AR.653329