Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

pałac, ob. Rybacki Zakład Doświadczalny - Zabytek.pl

pałac, ob. Rybacki Zakład Doświadczalny


zamek 1455 r. Zator

Adres
Zator, Plac Tadeusza Kościuszki 1

Lokalizacja
woj. małopolskie, pow. oświęcimski, gm. Zator - miasto

Przykład neogotyckiej rezydencji wzniesionej z wykorzystaniem - i zachowaniem, murów średniowiecznego zamku książęcego, wpisana w malowniczy krajobraz, którego charakterystycznym atrybutem są rozległe stawy rybne.

Historia

Zamek w Zatorze zbudowano w latach 1445-1447 w miejscu domniemanego gródka książęcego. Gotycka budowla była siedzibą książąt zatorskich (do r. 1513), później - polskich starostów niegrodowych. Ostatni starosta Fryderyk Piotr Dunin herbu Łabędź przeprowadził w 2. połowie XVII w. przebudowę zamku. Kolejnych zmian w wyglądzie budowli dokonano w 1836. Na zamówienie ówczesnego właściciela, Aleksandra Potockiego, projekt wykonał spolonizowany Włoch Franciszek Maria Lanci, przy współpracy z rzeźbiarzem Parysem Filippim. Lanci nawiązał do średniowiecznej architektury angielskiej i nadał zamkowi wygląd romantycznego neogotyku. Do II wojny światowej zamek był rezydencją Potockich. Sale mieściły wspaniałe zbiory historyczne: pamiątki po monarchach (królowej Bonie, Stefanie Batorym, Janie III Sobieskim, Auguście II Mocnym, Napoleonie), militaria, galerię obrazów, m.in. z dziełami Leonardo da Vinci, Canaletta, Bacciarellego, galerię rzeźb, posążki egipskie i greckie, mozaiki oraz płytę grobową z białego marmuru z arabskim napisem, znalezioną we wsi Dwory. W okresie okupacji hitlerowskiej w zamku znajdował się obóz dla przesiedleńców niemieckich. Budowla uległa dewastacji, a bogate zbiory dzieł sztuki zrabowane przez hitlerowców. Po 1945 zamek początkowo nie miał gospodarza, a jego pomieszczeń używano jako składów zboża, nawozów i innych towarów. Sytuacja uległa zmianie, gdy po długich perypetiach w r. 1951 obiekt przekazano Instytutowi Zootechniki. W latach 1960-1968 przeprowadzono dokładną renowację zamku. Obecnie mieści się tu dział naukowy Rybackiego Zakładu Doświadczalnego Instytutu Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie.

Opis

Zamek, położony na południowo-wschodnim krańcu miasta, nad stokiem opadającym w stronę Skawy, zwrócony jest frontem ku zachodowi. Murowany, dwupiętrowy, częściowo podpiwniczony. Prostokątny, przy krótszych bokach przybudówki. Ryzalit w elewacji frontowej przechodzi w wieżę nakrytą namiotowym hełmem z iglicą, z czterema nadwieszonym wieżyczkami. Wnętrza ozdobiono sztukateriami Włocha Liattiego i Kajetana Golińskiego. Południowej przybudówce nadano kształt neogotyckiej loggi. W budowli zachowały się prawie w całości mury pierwotnego zamku z połowy XV w. W środku elewacji frontowej wysuwa się na zewnątrz w formie ryzalitu wieża, wyższa o jedną kondygnację od całego budynku, zwieńczona niskim krenelażem, na narożnikach ozdobiona niewielkimi nadwieszonymi wieżyczkami. Gzymsy nad oknami parteru mają kształt ozdobnego oślego grzbietu z herbem Wąsowiczów - Gozdawą. Do wnętrza prowadzi kolumnowy portal. Na południowej stronie do zamku przybudowana jest loggia (z r. 1836), neogotycka, później zmieniona na neorenesansową. Wewnątrz na uwagę zasługują dwie pary sal po obu stronach na parterze, w r. 1836 bogato dekorowane cennymi malowidłami i sztukateriami (groteski) w stylu tzw. pompejańskim przez Włocha Liattiego i Kajetana Golińskiego. Po lewej stronie sieni sale Myśliwska i Złota o skomplikowanym układzie sklepień z przełomu XVIII i XIX w. W sali Złotej zachowały się ślady czternastokaratowego złota. Po prawej stronie, w salach Paprociowej i Bluszczowej, sklepienia kolebkowe z lunetami. Zachowało się kilka marmurowych kominków w stylu klasycystycznym, a w sieni - piękne sklepienie dekorowane malowidłami. W kilku wnętrzach ozdobnie malowane lub intarsjowane skrzydła drzwiowe. Bramę wjazdową usytuowano w neogotyckim murze z cegły, zwieńczonym krenelażem i ozdobionym rzeźbami z kamienia z okolic Zatora (m.in. renesansowe kartusze herbowe Łodzia, Ostoja i Jastrzębiec). Przy bramie zbudowano parterową, neogotycką oficynę. Po wschodniej stronie zamku, na sztucznie usypanym tarasie, znajduje się ogród kwaterowy, rozplanowany geometrycznie. Na trzech niższych tarasach, na skarpach od strony południowej i wschodniej, rozciąga się park o swobodnym, krajobrazowym układzie. Założenie ogrodowe i parkowe pochodzi z r. 1836, ale najstarsze wzmianki o ozdobnym ogrodzie w Zatorze pochodzą już z 1596. Park zajmuje powierzchnię 7 ha, drzewostan liczy ponad 1000 drzew i krzewów, najstarsze okazy mają co najmniej 200 lat. Można sądzić, że część drzewostanu pochodzi jeszcze z geometrycznych nasadzeń ogrodu renesansowego. Obecnie w parku rośnie ponad 30 drzew o charakterze pomnikowym.

Park dostępny do zmierzchu, zabytek po uzgodnieniu z administratorem.

Oprac. OT NID w Krakowie, 26.10.2014 r.

Rodzaj: zamek

Styl architektoniczny: gotycki

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_12_BK.189290, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_12_BK.393462