Obiekt to dawny kościół klasztorny franciszkanów położony w obrębie średniowiecznych obwarowań miasta, na południe od placu rynkowego. Kościół pozbawiony cech stylowych, stanowi istotny element w układzie przestrzennym miasta.

Historia

Kościół pierwotnie pw. św. Barbary wchodził w skład zespołu klasztornego franciszkanów. Zakon franciszkanów został sprowadzony do miasta w 1274 r. przez ówczesnego właściciela Żar, Albrechta Dziewina. Pierwotnie klasztor wraz z kościołem znajdował się na skraju starego miasta, dopiero po wzniesieniu murów obronnych znalazł się w jego średniowiecznych granicach. Zespół klasztorny zlokalizowany był w południowo-zachodnim sektorze miasta. Pierwotna świątynia wzniesiona w XIV w. była jednonawową lub dwunawową budowlą z przylegającą od strony wschodniej czworoboczną wieżą. W 1718 r. podczas pożaru kościół uległ zniszczeniu. Obecna bryła świątyni ukształtowana została podczas odbudowy po pożarze. Rozebrano wówczas większość ścian, pozostawiając jedynie ze starej budowli, mury ściany północnej i wieżę. Nowy kościół poszerzono w części południowej, a wnętrze nakryto czteroprzęsłowym sklepieniem krzyżowym. Podczas kolejnej przebudowy w 1928 r. wykuto nowe, duże okna, a wnętrze nakryto płaskim drewnianym stropem. Gruntownie przebudowany obiekt utracił cechy stylowe, a z wnętrza zabrano wyposażenie. Działania II wojny światowej nie przyczyniły się do większych zniszczeń. W 1945 r. w kościele utworzono parafię wojskową. Jeszcze w 1961 r. parafia występowała pod wezwaniem św. Barbary, by w późniejszym czasie zmienić ją na Podwyższenia Krzyża Świętego. W 1993 r. przeprowadzono remont elewacji kościoła. Skuto wówczas stare tynki i pokryto je nowymi, cementowo- wapiennymi. W 2009 r. wymieniono pokrycie dachowe świątyni, wykonano nowe opierzenia oraz zmontowano nowe rynny. W styczniu 2015 r. Ministerstwo Obrony Narodowej przekazał kościół garnizonowy pw. Podwyższenia Krzyża Świętego na rzecz Skarbu Państwa. Powiat żarski zarządzający tym majątkiem, za symboliczną kwotę, sprzedał go Kurii Zielonogórskiej- Gorzowskiej. Obiekt stracił tym samym funkcje kościoła garnizonowego, ale działalność duszpasterska dalej jest w nim prowadzona. Świątynia jest istotną częścią dziedzictwa kulturowego miasta.

Opis

Kościół pw. św. Barbary, ob. pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Żarach położony jest przy ul. Zaułek Klasztorny 33, w obszarze staromiejskim, na południowy zachód od placu rynkowego. Kościół zlokalizowany są na niedużej działce, którą otacza metalowe ogrodzenie na ceglanej podmurówce. Teren przed kościołem częściowo wyłożony jest kostką brukową oraz w części porośnięty krzewami i drzewami. Kościół to murowana z cegły, otynkowana, salowa, wzniesiona na rzucie prostokąta budowla. Do korpusu kościoła od strony wschodniej przylega prostokątna wieża, przechodząca w ośmioboczną w górnej kondygnacji. Bryłę świątyni przykrywa wysoki dach dwuspadowy. Wieżę wieńczy barokowy hełm z dwoma kopułami z latanią. Elewacje przepruwają, duże, wyposażone w stolarkę metalową, prostokątne, rozglifione, otwory okienne. Dwa wejścia do kościoła na elewacji zachodniej jedno zamknięte łukiem koszowym drugie prostokątne. W elewacji północnej i południowej prostokątny otwór drzwiowy. Stolarka drzwiowa współczesna, drewniana. Na elewacjach oszczędny detal architektoniczny w postaci m.in.: ryzalitów i gzymsów. Wnętrze świątyni nakrywa płaski drewniany strop, ozdobiony malowanym ornamentem geometryczno- roślinnym. Wnętrze jednoprzestrzenne z emporą organową w części zachodniej. W skład wyposażenia wchodzi prospekt organowy z kon. XVIII w.

Kościół jest własnością wyznaniową. W świątyni odbywają się regularnie msze święte. Obiekt jest szeroko udostępniany.

Oprac. Krzysztof Słowiński, OT NID w Zielonej Górze, 30.11.2017 r.