Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zamek, st. 20 - Zabytek.pl

Adres
Zamość

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. Zamość, gm. Zamość

Relikty rezydencji Zamoyskich wraz z fortyfikacjami, zwane Zamczysko, są pozostałością podmiejskiej willi obronnej z XVII wieku, tzw.

villa castello lub in modo di castello, znanej jako „zamek Krasnybrzeg otoczony murem”, powstałej w l.1628-32 z fundacji II ordynata - Tomasza Zamoyskiego . Obiekt jest cennym zabytkiem dla dziejów miasta Zasmościa i rodu Zamoyskich.

Usytuowanie i opis

Relikty rezydencji Zamoyskich wraz z fortyfikacjami są położone w odległości około 2 kilometrów na południowy wschód od zabudowy Starego Miasta (w granicach twierdzy), po prawej stronie szosy wyjazdowej z Zamościa w kierunku Żdanowa, w północno-zachodniej części dzielnicy domków jednorodzinnych o nazwie Zamczysko. Znajdują się na niewielkim wyniesieniu terenowym w dolinie między rzekami: Łabuńką i Topornicą, obok zalewu miejskiego, między ulicami: Wałową i Obronną.

Relikty rezydencji Zamoyskich zachowały się w formie rozległego nieużytku, od strony Starego Miasta oddzielonego podmokłymi łąkami, które niegdyś zalane spiętrzonymi wodami rzek Topornicy i Łabuńki tworzyły tzw. Wielką Zalewę broniącą dostępu do twierdzy od strony południowej. Centralną część nieużytku zajmuje kopiec ziemny o wysokości 1,50 - 2,00 m i średnicy 60 m, kryjący relikty architektury odsłoniętej w trakcie badań archeologicznych. Zachowały się również pozostałości umocnień ziemnych, najlepiej czytelne w południowo-wschodniej części stanowiska.

Miasto Zamość nazwane Nowym Zamościem (w odróżnieniu od Starego Zamościa - pobliskiej osady należącej do drugiej linii rodu Zamoyskich), zostało założone na gruntach wsi Skokówka na podstawie aktu lokacyjnego z 3 kwietnia 1580 roku wydanego na prośbę Jana Zamoyskiego przez króla Stefana Batorego. Stanowisko Zamczysko do czasów prac archeologicznych identyfikowane było w literaturze z rodową siedzibą Zamoyskich - zamkiem Skokówką, w którym urodził się w 1542 roku przyszły kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski, zaś umocnienia ziemne były interpretowane jako pozostałości reduty usypanej przed oblężeniem rosyjskim w 1813 roku. Informacje na temat budowy dworu obronnego obok miasta Zamościa, nazywanego „dworem za stawem” lub „gmachem za stawem”, zostały zawarte w korespondencji II ordynata - Tomasza Zamoyskiego, z lat 1628-33. Opis rezydencji określanej jako „zamek zwany Krasnobrzeg” lub „dwór czy raczej zamek Krasnybrzeg”, podał w 1649 roku kanonik i profesor Akademii Zamojskiej - Jan Bytomski opisując wydarzenia związane z oblężeniem Zamościa przez wojska Bohdana Chmielnickiego w 1648 roku. Według owej deskrypcji, obiekt był okazały, otoczony murem i fosą. Sama „majestatyczna” budowla mieszkalna nazwana pałacem, „z murem podtrzymującym cały ciężar sklepień wyprowadzonych z głębi ziemi od fundamentów”, składała się z licznych krużganków, sypialń, jadalni i „najelegantszego” dziedzińca. Budynek był „na dwie strony podzielony”, przy czym jedna strona została bardziej rozbudowana i powiększona w kierunku zachodnim. Dach „był niezwykłej wysokości z powodu podwójnych komnat na dole i na górze znacznie wydłużonych”. Rezydencję, według Bytomskiego wzniósł Tomasz Zamoyski w celu „kształcenia w chłopięcym wieku obecnego pana”, tj. jego syna Jana (III ordynata zwanego „Sobiepanem”). Edukacji sprzyjały dogodne warunki lokalizacji rezydencji „w najprzyjemniejszym miejscu tak z powodu równiny …, jak i z powodu bliskiego położenia lasu” otoczonego „szerokim ogrodzeniem” i wypełnionego „różnorodnymi zwierzętami”. Między murami pałacu a „fosą (która była czymś w rodzaju obwarowania lub fortecy) od południa ku zachodowi”, znajdował się „ogród obsadzony artystycznie egzotycznymi drzewami i trawami”. Rezydencja została spalona przez Chmielnickiego w 1648 roku.

Historia

W oparciu o wyniki badań archeologicznych można przyjąć, że relikty architektury należy łączyć z rezydencją podmiejską II ordynata Tomasza Zamoyskiego, wzniesioną w latach 1628-32 według planu Jana Jaroszewicza (rozbudowa - modernizacja przez architekta Andrea dell’Aqua ?) łączącej w sobie cechy dworu-willi, pałacu i warownego zamku, zniszczonej przez wojska Chmielnickiego w 1648 roku.

Stan i wyniki badań

Badania wykopaliskowe na obiekcie przeprowadziła w latach 1982-1986 Irena Kutyłowska z Katedry Archeologii (obecnie Instytutu Archeologii) UMCS w Lublinie.

Badania powierzchniowe w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski zostały wykonane w 1991 roku przez Ewę Prusicką.

W czasie archeologicznych prac wykopaliskowych zarejestrowany został dobrze zachowany w partii fundamentowej mur obwodowy fortyfikacji, wzniesiony z kamienia wapiennego i od zewnątrz licowany cegłą układaną w tzw. wątku fortyfikacyjnym, tj. przemiennie z warstw samych główek i samych wozówek. Przebieg muru wyznaczył nowożytną fortyfikację z pięcioma bastionami kleszczowymi i dwoma półbastionami w partii południowej. Odsłonięto dwa ciągi murów fundamentowych posadowionych na wewnętrznej odsadzce kurtyny południowej, w miejscu załamania jej w półbastiony i ciągnących się na odległość 60 m w głąb dziedzińca. Fundamenty te o szer. 0,90 m, na odległość 16 m od kurtyny są murami ciągłymi, dalej punktowymi (co 1,80 m słupek długości 1,20 m przy szerokości 0,90 m). Zinterpretowano je jako podstawy filarów lub kolumn dwóch ciągów arkadowych wyznaczających od wschodu i zachodu granice dziedzińca. W centralnej części dziedzińca odkryto zarys gruzowiska o wymiarach ok. 35 m na osi północ-południe i 60 m na osi wschód-zachód, na który składały się: drobny kamień wapienny, ułamki cegły, liczne fragmenty tynków i dachówki karpiówki często wtórnie przepalonej, grudy zaprawy i polepy, fragmenty luźnych węgli drzewnych oraz liczne gwoździe, haki, kawałki taśm ołowianych do szklenia okien, fragmenty kafli piecowych z kontynuacyjnym ornamentem roślinno-geometrycznym (często ze spieczoną glazurą). Zostało ono ocenione jako pozostałości spalonego i zniszczonego budynku mieszkalnego. Nie zarejestrowano jednak ani fundamentów tego budynku, ani pewnych ich negatywów co wskazuje na istnienie budynku drewnianego lub szkieletowego, w którym z cegły i kamienia mogły być wzniesione tylko przewody kominowe i trzony kuchenne. Stwierdzono dwufazowość budowy pałacu (rozbudowa?) oraz oddzielne projektowanie budowli mieszkalnej i fortyfikacji. Zebrano w trakcie badań liczne zabytki ruchome, głównie w postaci fragmentów ceramiki naczyniowej, naczyń szklanych oraz ołowianych kul i kutych gwoździ.

Wyniki badań archeologicznych uzupełnione o przekazy źródłowe, pozwoliły ustalić, że odsłonięty narys murów fundamentowych należy interpretować jako pozostałości, znanej z przekazów pisanych, rezydencji podmiejskiej II ordynata Tomasza Zamoyskiego. Willa podmiejska drewniana lub szkieletowa, została wzniesiona w latach 1628-32 według planu Jana Jaroszewicza (rozbudowa - modernizacja przez architekta Andrea dell’Aqua ?) łącząc w sobie cechy dworu, pałacu i warownego zamku, zniszczona przez wojska Chmielnickiego w 1648 roku i zapewne ze względów strategicznych nigdy nie odbudowana. Wyniki badań wykluczyły starszą zabudowę związaną z próbą lokalizacji w badanym miejscu rodowej siedziby Zamoyskich - zamku na Skokówce.

Dostęp do zabytku bez ograniczeń.

oprac. Ewa Prusicka, OT NID Lublin, 14-04-2016 r.

Rodzaj: zamek

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_A_06_AR.2080, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_AR.2463649