Historia obiektu

Budowla obronna, jaką jest kojec, powstała w 1837 r., w trakcie ostatniej fazy urządzania twierdzy, jej modernizacji po powstaniu listopadowym pod kierunkiem kpt. inż. Aleksandra von Hawen. Obiekt zbudowano z wykorzystaniem wcześniejszej tzw. skarpy oddzielonej. Po kasacie twierdzy w 1866 r. przez rząd carskiej Rosji, kojec był wykorzystywany na magazyn wojskowy, w czasie I wojny światowej jako skład trzciny. W trakcie tworzenia Parku Miejskiego w latach 1919-26 według projektu Waleriana Kronenberga, obiekt został włączony w przestrzeń parku. W latach 1940-42 pełnił funkcję magazynu niemieckiego, a od 1942 r. szatni. W 1948 r., w uporządkowanym kojcu, otwarto ekspozycję „Model Twierdzy Zamość”, której główną atrakcją była makieta Zamościa, wprowadzająca w ogólną problematykę urbanistyki i architektury miasta, zaprojektowanego jako idealne. Celom wystawienniczym kojec służył do 1982 r., od tego czasu do 2009 r. - nieczynny. Obecnie nadal jako miejsce ekspozycji makiety Zamościa.

Pierwszy remont obiektu został wykonany w 1919 r., następny w roku 1937. Remont generalny przeprowadzono w 1954 r. W 2008 i 2009 r. kojec poddano rewitalizacji w ramach projektu "Konserwacja, renowacja i adaptacja na cele kultury zespołu fortyfikacji Starego Miasta w Zamościu", realizowanego w latach 2005-2009. W wyniku tych działań przywrócono obiektowi funkcję wystawienniczą, przy jego ścianie wschodniej zrekonstruowano fragment muru Carnota wraz z uczytelnieniem fosy.

Opis obiektu

Kojec, zachowany jako jedyna z czterech zaprojektowanych tego typu budowli dla  Twierdzy Zamość, znajduje się obecnie w granicach Parku Miejskiego. Obiekt jest usytuowany na osi kurtyny bastionów IV i V, w linii dawnej fosy, około 30 m na północny zachód od Bramy Lubelskiej Starej. Prowadzi do niego aleja parkowa od głównego wejścia przy ul. Akademickiej.

Ten niewielkich rozmiarów obiekt forteczny, służył do obrony wnętrza fosy i ostrzału przedpola.

Budynek powstał na planie nieregularnego pięcioboku z czerwonej cegły na zaprawie wapiennej. Cokół, boniowane naroża oraz obramienia otworów wejściowych wykonano z piaskowca. Bryła obiektu jest jedno- i dwukondygnacyjna, przykryta płaskim stropem z nasypem ziemnym. Elewacje zewnętrzne budynku są zróżnicowane, częściowo na kamiennym cokole, zwieńczone prostym gzymsem, naroża zaś boniowane.  We  wschodniej i zachodniej elewacji są umieszczone po dwie strzelnice działowe, w północnej 12  mniejszych prostokątnych okienek do prowadzenia ostrzału przedpola, 4 małe okienka znajdują się również w elewacji południowo-zachodniej. Nad bramą wejściową w ścianie południowej wyróżnia się dekoracyjne nadproże. Również w ścianie południowej czytelne są łuki po zamurowanych, pierwotnych otworach. Wnętrze kojca jest jednoprzestrzenne, sklepione pełną kolebką z lunetami na gurtach. W partii posadzki znajduje się przysklepiony przepływ dawnej fosy.

Od wschodniej ściany budynku biegnie w kierunku wschodnim zrekonstruowany fragment muru Carnota. Od strony południowej, na osi głównej bramy kojca, zachowało się dojście do poterny, poprowadzonej przez kurtynę bastionów IV-V.

Dostępność obiektu dla zwiedzających: Dostęp do wnętrza w godzinach otwarcia.

Autor noty: Ewa Prusicka, OT NID w Lublinie, 06.07.2023 r.