„trzeciego morandowskiego wzorca”. Zlokalizowana w centralnej części Zamościa - przy Rynku Wielkim, wyróżniająca się wśród zamojskich kamienic jednym z najbogatszych pod względem stylistycznym portali renesansowych, arkadowym, bogato rzeźbionym, zwieńczonym stylizowanym przyczółkiem z kartuszem i belkowaniem wspartym na kolumnach jońskich.

Historia

Początki obecnie istniejącej kamienicy sięgają schyłku XVI w., kiedy w 1591 r. została odnotowana jako własność Hansa Kuntza Barthla, osiedlonego w Zamościu patrycjusza gdańskiego. Jej budowa została zakończona ok. 1603 roku, kiedy należała do Ormianina Christofora Grzegorzowicza. Wówczas była budynkiem parterowym. W 2 ćw. XVII w. została rozbudowana o piętro i otrzymała attyki. W XVIII w. stanowiła własność Lubeckich, Siekierzyńskich, Zielińskich i Radajewskich. W wieku XIX należała do Celińskich, Sawickich, po 1918 do Sawickich, po II wojnie światowej do Antoniszewskich, następnie skomunalizowana. Po 1887 r. zniesiono attykę i nadbudowano drugie piętro. Pierwsza poważna konserwacja budynku miała miejsce w l. 1937-38 pod kierunkiem T. Zaremby, kolejna w 1957 roku, kiedy odnowiono tynki zewnętrzne, wykonano remont pokrycia dachowego, stolarki okiennej i drzwiowej. W l.1973-1977 restaurowana była wg proj. A. Hołocińskiego - położono żelazo-betonowe stropy, odnowiono elewacje. W 1999 r. wykonano remont elewacji, w 2004 r. prowadzono prace remontowe obejmujące również dziedziniec.

Opis

Kamienica położona w centralnej części Starego Miasta, przy wsch. pierzei Rynku Wielkiego, zblokowana z sąsiednimi kamienicami, patrycjuszowska, wzniesiona według „trzeciego morandowskiego wzorca”. Nazwy pochodzą od jej właścicieli w XVII w.: - Szymona Birkowskiego, dr. n. med. i profesora, oraz od Akademii Zamojskiej. Orientowana, z elewacją frontową rynkową, zachodnią. Założona na planie wydłużonego prostokąta z trójarkadowym podcieniem w przyziemiu, dwudzielna, z szeroką sienią od północy i węższą izbą od strony południowej., dwu- i trzytraktowa trójtraktowa. Analogiczny układ pierwszego piętra, drugiego i poddasza adoptowanego na cele mieszkalne - o innych podziałach wnętrza, z odrębnym wejściem z klatki schodowej. Przy ścianie tylnej parterowa, prostokątna jednoprzestrzenna oficyna. Kamienica wzniesiona z cegły, otynkowana, trójkondygnacyjna, podpiwniczona, przykryta dwuspadowym dachem, w połaci rynkowej trzy wstawki, w połaci wschodniej świetliki. Dach pobity blachą. Elewacje trójkondygnacyjne, frontowa asymetryczna: przyziemie trójosiowe, druga i trzecia kondygnacja czteroosiowe. W przyziemiu trójarkadowy podcień, łuki arkad półkoliste u nasady z masywnymi gzymsami impostowymi, jeden filar wzmocniony przyporą. Okna prostokątne, drugiej kondygnacji większe i w obramieniach, ponad nimi gzymsy nadokienne. Dekoracja fasady wyrobiona w zaprawie, druga i trzecia kondygnacja frontowa oraz tylna malowane na brązowo, podcień na biało. Główne drzwi wejściowe od frontu ujęte są w portal renesansowy, arkadowy, bogato rzeźbiony, zwieńczony stylizowanym przyczółkiem z kartuszem i belkowaniem wspartym na kolumnach jońskich. Drzwi są drewniane, jednoskrzydłowe, okute wycinanką ze stalowej blachy o motywach roślinno-geometrycznych. Wnętrza zachowały wiele ze swojego pierwotnego układu. Piwnica, przyziemia i część pierwszego piętra przykryta sklepieniem kolebkowo-krzyżowym i kolebkowym, pozostałe wnętra pierwszego piętra i drugie piętro przykryte stropem płaskim. Na pierwszym piętrze zrekonstruowany podwieszany strop drewniany belkowany.

Dostęp do zabytku ograniczony.

oprac. Ewa Prusicka, OT NID w Lublinie, 20-11-2016 r.