Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

synagoga - Zabytek.pl

Adres
Zamość, Ludwika Zamenhofa 11

Lokalizacja
woj. lubelskie, pow. Zamość, gm. Zamość

Jeden z nielicznie zachowanych przykładów synagog na Lubelszczyźnie.Wyjątkowo cenny przykład późnorenesansowej bożnicy z pocz.

XVII w., z zachowanymi pozostałościami attyki, o wnętrzu pokrytym bogatą polichromowaną sztukaterią.

Historia

Synagoga wzniesiona została w 1 poł. XVII w. (ok. lat 1610-1618 lub 1620), pierwotnie jako jednoprzestrzenna, obejmująca jedynie obecną salę modlitw, ok. lat 30.XVII w. rozbudowana od strony pn. i pd. o dwa niższe aneksy przeznaczone na sale modlitw dla kobiet (babińce). W poł. XVIII w. zmieniono jej elewacje (wprowadzono m.in. pilastry, bogato profilowany gzyms, zniesiono attyki) oraz od strony zach. dobudowano przedsionek połączony z sąsiednim budynkiem kahału. Remontowana wielokrotnie w XIX i na pocz. XX w., uległa poważnemu zniszczeniu w czasie II wojny św., kiedy Niemcy rozebrali pd. babiniec i zdewastowali wnętrze przeznaczając je na stajnię i stolarnię. Po gruntownym remoncie w latach 1946-50, kiedy m.in. odbudowano południowy babiniec, od 1959 r. stała się siedzibą biblioteki. W 1967 r. zrekonstruowano attykę. W 2005 r. przeniesiono bibliotekę do nowego budynku, przekazując synagogę gminie żydowskiej. Ostatni, gruntowny remont bożnicy miał miejsce w l.2009-11. Budynek jest obecnie siedzibą Centrum "Synagoga" z Multimedialnym Muzeum Żydów Zamościa i Okolic oraz punktem informacyjno-kulturalnym Szlaku Chasydzkiego. Dom kahalny, pierwotnie parterowy, powstał w 1 poł. XVII w., rozbudowany w poł. XVIII w. m.in. o przedsionek łączący go z synagogą oraz piętro i użytkowany do 1939 r. jako pomieszczenie hederu - szkoły żydowskiej, ponownie przebudowany w XIX w. Po II wojnie św. mieścił mieszkania prywatne, od 1953 r. schronisko PTTK, obecnie pustostan oczekujący na remont.

Opis

Dawna bożnica (z przedsionkiem i dwoma babińcami) i dom pokahalny, usytuowane są w pn. części Starego Miasta. Bożnica usytuowana jest u zbiegu ulic Zamenhofa i Bazyliańskiej, od zachodu połączona wspólnym przedsionkiem z d. domem kahalnym, elewacją frontową zwrócona na południe w stronę ul. Pereca. Synagoga założona została na planie prostokąta, z kwadratową salą modlitw w centrum i dwoma prostokątnymi aneksami ( babińcami) od północy i południa. Zbudowano ją z cegły, obustronnie otynkowano. Jest to budynek jednokondygnacyjny, przy czym część centralna nieco wyższa od pomieszczeń babińców. W konstrukcji budynku zastosowano: w sali modlitw sklepienie sferyczne z parzystymi lunetami w narożach, w babińcach - kolebkowo-krzyżowe. Nad częścią centralną synagogi znajduje się dach pogrążony, nad babińcami dachy jednospadowe, wszystkie kryte blachą, zasłonięte murem attyki. Elewacje południowa, wschodnia, i północna dwuosiowe, opilastrowane, zwieńczone attyką, analogiczna elewacja zach. częściowo przesłonięta dobudowanym przedsionkiem. Dekoracja fasad oparta jest na ślepych wnękach arkadowych i pilastrach w typie toskańskim, podtrzymujących belkowanie i gzyms z okapem. Półokrągłe okna ozdabiają obramienia w formie arkad Fryz belkowania polichromowany jest motywem wici roślinnej. Wyróżnia się wysoka attyka z polichromowanym cokołem o wzorach geometrycznych i stylizowanych sterczynach grzebienia. Aneksy babińców są czteroosiowe, rozczłonkowane pilastrami i gzymsem, zwieńczone ścianką attykową. Wejście od strony zach. przez westybul do sali modlitw ozdabia renesansowy półkolisty portal, dekorowany plecionką. Ściany sali modlitw zdobią bardzo bogate listwowe sztukaterie o układzie geometrycznym, z ornamentami rozetek i astragalu, przewijających się w gzymsach, obramieniach płycin i głowicach przyściennych pilastrów podtrzymujących w narożach i na osiach ścian sklepienie z parzystymi lunetami pokryte dekoracyjną siatką sztukaterii. W centralnej części sklepienia zwraca uwagę stylizowana rozeta, od której promieniście ciągną się listwy sztukaterii, pomiędzy nimi serca z koroną i wazony kwiatowe. Na ścianie wschodniej znajduje się kamienny aron-hakodesz (szafa na księgi liturgiczne - rodały). Bogate dekoracje sztukatorskie zachowały się także w babińcu północnym. Dom pokahalny sąsiaduje z bożnicą od zachodu i połączony jest z nią przedsionkiem, frontem zwrócony na północ w stronę ul. Zamenhofa. Jest to budynek murowany z cegły, dwukondygnacyjny z użytkowym poddaszem, podpiwniczony, kryty dachem dwuspadowym. Założony został na planie prostokąta, z wąską przelotową sienią i zryzalitowanym narożnikiem południowo wschodnim oraz prostokątnym przedsionkiem od wschodu Pomieszczenia parteru kryte są sklepieniem kolebkowym, kolebkowym z lunetami lub krzyżowym, pomieszczenia zach. części parteru oraz piętra mają stropy płaskie. Układ pomieszczeń jest nieregularny, wielodzielny, dwu- i trzytraktowy. Do budynku prowadzą trzy wejścia od ul. Zamenhofa i jedno główne od południa jednocześnie przez przedsionek do bóżnicy. Elewacja frontowa jest ośmioosiowa, z wyraźnym podziałem na części wschodniej i zachodniej, przy czym część wschodnia jest symetryczna, czteroosiowa. Ozdobę stanowią lizeny o głowicach powstałych z wydatnego, bogato profilowanego gzymsu międzykondygnacyjnego, część zachodniej elewacji frontowej skromna, pozbawiona lizenów.

Dostęp do zabytku ograniczony.

Oprac. Ewa Prusicka-Kołcon, OT NID w Lublinie, 10.12.2014 r.

 

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Andrzej Kwasik.

Rodzaj: synagoga

Styl architektoniczny: renesansowy

Materiał budowy:  ceglane

Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_06_BK.59050, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_06_BK.396722