Wraz z pobliskim hotelem „Stamary” stanowił swoistą „bramę” do miasta od strony dworca kolejowego. Zmienne losy nie wywarły znaczącego piętna na budynku, który przetrwał w stosunkowo dobrym stanie. Gmach, niewiadomego projektu, wyróżniał się w panoramie miasta i odbiegał od powszechnych w Zakopanem wzorców. Rezydencję Villa Marilor miała oszałamiać. Tak czy inaczej Marilor to unikatowe połączenie lokalnego stylu, typowego dla Zakopanego, i architektury tyrolskiej, przywołuje skojarzenia z tradycją najsłynniejszych europejskich kurortów - np. Baden pod Wiedniem.

Historia

Marilor został zbudowany w roku 1905 na rozległej, zalesionej działce, będącej wcześniej własnością znanego działacza społecznego dra Ignacego Baranowskiego. Przed 1877 kupił ją od właściciela dóbr zakopiańskich, niemieckiego barona i bankiera w Berlinie, współzałożyciela Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem Ludwika Eichborna. W 1905, kiedy myślał o powrocie na stałe do Warszawy, sprzedał działkę Ignacemu Szczeniowskiemu, fabrykantowi i ziemianinowi z Kapuścian na Bracławszczyźnie. Ten, po ślubie z Laurą Gadomską, wystawił willę Marilor według nieznanego, zapewne austriackiego, projektu. Niektórzy w autorze projektu widzą rodzimego architekta, np. Eugeniusza Wesołowskiego, który na początku lat 20. pracował dla Szczeniowskich. Zakopiańska nieruchomość obejmowała kilka odrębnych parcel, m.in. grunt na którym znajdowała się nie tylko drewniana willa doktora, ale także mały drewniany domek od ulicy Jagiellońskiej (ul. Kościuszki 20) oraz zabudowania gospodarcze. W 1914 drewniany domek wynajmował (już od Szczeniowskich) Wojciech Kossak. Pracownia artysty znajdowała się naprzeciwko, w miejscu gdzie dziś jest budynek PKS; zaprojektował ją Tadeusz Stryjeński. Letni dom rodziny, po 1918 i utracie majątków na wschodzie, stał się domem rodzinnym. Jednak w czasach kryzysu zaczęto wykorzystywać go jako luksusowy pensjonat. Gościła tu generalicja, ziemianie, politycy, literaci. Rodzina Szczeniowskich zamieszkała w pobliskiej willi „Myszka”. Podczas okupacji hitlerowskiej w willi mieściły się urzędy Komendantury Miasta i pensjonat dla wyższych oficerów. Po wojnie gmach znacjonalizowano i przeznaczono na dom wypoczynkowy ZMP pod nazwą „Czajka”. W Październiku 1956 Marilor przejęła zrewoltowana młodzież. Zażądano, by budynek stał się siedzibą Liceum Plastycznego. Antoni Kenar współorganizował marsz na pusty dom wypoczynkowy. Okupacja budynku trwała do czasu pozytywnej decyzji Miejskiej Rady Narodowej o przydzieleniu budynku na siedzibę szkoły. Szkoła imienia Antoniego Kenara mieściła się w budynku „Mariloru” aż do reprywatyzacji w 1995. Jednak przez lata w placówce sukcesorzy Szczeniowskich mieli swoje mieszkanie. W chwili przekształceń własnościowych willę wpisano do rejestru zabytków decyzją A-766 z 14 II 1995. Spadkobiercy właścicieli odzyskawszy zagrabione przez władze komunistyczne mienie sprzedali rezydencję. Nowi właściciele - ZETWU INWEST HOTELE MARILOR Sp. z o.o. - wykonali w latach 2000-2001 gruntowną renowację pałacyku, wg. projektu Krzysztofa Kiełba.

Opis

„Marilor” to duży, murowany budynek, podpiwniczony, o zróżnicowanej liczbie kondygnacji, z poddaszem użytkowym, wzniesiono na rzucie prostokąta, z ryzalitami w elewacjach dłuższych, z tarasem na wysokości parteru oraz na I piętrze (od strony południowej i południowo-zachodniej). Urozmaiceniem elewacji były łukowe balkony. Część mieszkalna wznosi się na wysokiej podmurówce z granitu układanego na dziko. Marilor nakrywa dach mansardowy (nad ryzalitami) i dwuspadowy (w części środkowej), z trzema lukarnami. W narożniku południowo-wschodnim umieszczono rodzaj wieży (podwyższonej o jedną kondygnację), skąd roztaczał się wyjątkowo piękny widok na Tatry i kotlinę. Elewacja południowa budynku jest niesymetryczna, z reprezentacyjnym wejściem i schodami; okna w formie stojących prostokątów zamkniętych prosto lub łukiem pełnym, dwudzielne lub trójdzielne. Na tarasach kamienne balustrady, na tarasie I piętra powiązane z elementami metalowymi. Niesymetryczna jest także elewacja północna, czteroosiowa, z wyakcentowanymi wejściami (dwukondygnacyjna i jednokondygnacyjna dobudówka przekryta dachem dwuspadowym). W części środkowej (klatka schodowa) ryzalit zamknięto miękką formą rozciągniętego ceownika z wypukłością pośrodku. Identycznie pociągniętą linią zamknięto lukarny elewacji południowej. Elewacje wschodnia i zachodnia niesymetryczne, bez detalu. Całość została wyposażona jak na rezydencję milionera, przystało. Aż do ostatniego, prowadzonego przez „Telefonikę” remontu przetrwała oryginalna stolarka okienna i drzwiowa. Uwagę zwracał reprezentacyjny hall z kasetonowym stropem i efektownymi schodami. Wiele uwagi poświęcono detalom, np. urządzeniu łazienek. Aż do inwazji XXI-wiecznej pazerności przetrwała łazienka pani domu, z oryginalną glazurą, porcelaną sanitarną i wpuszczoną w podłogę wanną. Towarzyszyły willi murowane zabudowania (od strony północnej), w których Szczeniowski, zamiłowany wynalazca, umieścił m.in. pierwszą w Zakopanem elektrownię. Całość skryta była w parku, który powstał z przekształcenia dawnego dworskiego lasu. W jego drzewostanie dominowała buczyna.

Czynne codziennie (dostępna restauracja, kawiarnia i park).

Oprac. Roman Marcinek, OT NID w Krakowie, 19-03-2015 r.