Brama Złota - Zabytek.pl
Adres
Gdańsk, Targ Węglowy 27
Lokalizacja
woj. pomorskie, pow. Gdańsk, gm. Gdańsk
Program ideowy budowli - wyrażony przez sentencje i postaci alegoryczne - odzwierciedla główne dążenia miasta i wzorce postaw obywatelskich.
Historia
Złota Brama została wzniesiona w latach 1612-1614 w miejscu średniowiecznej bramy Długoulicznej (zachowane średniowieczne fundamenty i część ściany północnej). Autorem projektu był Abraham van den Block, pracami budowlanymi kierował Hans Strakowski. W latach 1647-1648 na balustradzie budowli ustawiono osiem kamiennych figur alegorycznych, wykonanych przez Petera Ringeringa i - najprawdopodobniej - Hansa Caspara Gockhellera. W 1804 r. przebudowano piętro bramy i połączono je z budynkiem dworu Bractwa św. Jerzego (w latach 1804-1872 w obu budynkach działała szkoła sztuk pięknych). W latach 70. XIX w. zniszczone posągi zastąpiono ceramicznymi kopiami, w okresie międzywojennym przywrócono pierwotny układ piętra. W 1945 r. brama został uszkodzona - wstępne zabezpieczenie obiektu nastąpiło w 1946 r., ostateczną odbudowę przeprowadzono w 1957 r. (posągi zrekonstruowano na podstawie miedziorytów Jeremiasa Falcka z 1649 roku). Całościowa konserwacja i częściowa rekonstrukcja wystroju fasady (polichromie i złocenia) nastąpiła w latach 1996-1998.
Opis
Reprezentacyjna brama - usytuowana na osi zachodniego wylotu ul. Długiej - zamyka najważniejszy ciąg komunikacyjny miasta, będąc istotnym elementem tzw. Drogi Królewskiej. Od strony północnej przylega do dworu Bractwa św. Jerzego, od południa do budowli mieszczącej zewnętrzne schody na piętro bramy. Manierystyczna (wpływy włoskie i niderlandzkie), wzniesiona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, o zwartej bryle zwieńczonej balustradą z posągami. Murowana z cegły, z kamienną okładziną i wystrojem rzeźbiarskim, polichromowana i złocona. W przejazdach i przejściach dla pieszych sklepienia kryształowe, w sali piętra kolebka z lunetami. Obie elewacje opracowane identycznie z wykorzystaniem schematu trójprzęsłowego łuku triumfalnego (podziały poziome - belkowanie z fryzem i wydatny gzyms, podziały pionowe - kolumny w spiętrzonym porządku, dołem jońskie na cokołach, wyżej korynckie). Na dolnej kondygnacji, na osi, główny przejazd bramny - otwór zamknięty łukiem pełnym, i dwa mniejsze przejścia o prostokątnym wykroju, nad którymi okratowane przezrocza. Na górnej kondygnacji cztery duże, dzielone okna arkadowe. Całość wieńczy tralkowa balustrada ustawiona nad górnym gzymsem. Dekoracje rzeźbiarskie z motywem rautów, kaboszonów, kul i owoców granatu. Między środkowymi oknami piętra motyw zwisu kampanulowego. We fryzach dolnego belkowania inskrypcje: od wschodu łacińska sentencja i data, od zachodu fragment niemieckiej wersji psalmu. We fryzach górnej kondygnacji festony oraz ornamenty roślinny, okuciowy i maszkarony. Na balustradzie posągi alegoryczne: od wschodu Roztropność, Pobożność, Sprawiedliwość i Zgoda, od zachodu Pokój, Wolność, Dostatek i Sława. Reprezentacyjna sala - dostępna przez zewnętrzne schody - ze sklepieniem wspartym na czterech przyściennych filarach z jońskimi kapitelami. Na szczycie bramy taras widokowy.
Dostęp do zabytku ograniczony. Obiekt dostępny z zewnątrz.
Oprac. Krystyna Babnis, OT NID w Gdańsku, 15.07.2014 r.
Rodzaj: mur obronny
Styl architektoniczny: renesansowy
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_22_BL.14970, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_22_BL.33624