Świątynia jest pomnikiem - wotum dziękczynnym za odzyskaną przez Polskę niepodległość. Jest też Gwiazdą Zaranną, pierwszą i jedyną zrealizowaną architektonicznie częścią idei „Kamiennej Litanii” Sosnowskiego.

Historia

W 1925 r. została erygowana nowa parafia organizowana przez ks. Adama Abramowicza. Z jego inicjatywy rozpoczęto przygotowania do budowy kościoła. Jego zamiarem było wzniesienie świątyni będącej pomnikiem-wotum dziękczynnym za odzyskaną niepodległość Ojczyzny. W konkursie zwyciężył projekt pt. Gwiazda Zaranna wybitnego warszawskiego architekta Oskara Sosnowskiego. Kościół wzniesiono na wzgórzu św. Rocha, w miejscu kaplicy pobudowanej w 1742 r. przez Jana Klemensa Branickiego. Prace budowlane rozpoczęto w 1927 r., w 1935 r. powstało sklepienie nad częścią centralną, w roku następnym ukończono budowę wieży i w 1938 r. ustawiono w jej zwieńczeniu figurę Matki Bożej. Podczas wojny prace kontynuowano wewnątrz kościoła. W 1939 r. budynek na krótko zajęli Niemcy, następnie Sowieci, którzy planowali urządzić w nim arenę cyrkową. W 1940 r. zbudowano pierwszą kondygnację galerii okalającej dziedziniec wewnętrzny. W 1941 r. chcąc uniknąć ponownego zajęcia kościoła przez okupanta, zaczęto odprawiać w nim nabożeństwa. Po śmierci Oskara Sosnowskiego w 1939 r., prace przy kościele kontynuował arch. Stanisław Bukowski. W 1942 r. ułożono posadzkę, a od 1943 trwały prace przy wyposażaniu wnętrza: wstawiono ambonę, konfesjonały, kratę w kaplicy św. Rocha. Zrezygnowano z budowy drugiego piętra galerii, przez co upadła koncepcja Sosnowskiego, który zaplanował wokół kościoła wysoki mur. Bukowski zaprojektował teren wokół kościoła: schody, pawilony bramne, a także ołtarze boczne - Matki Bożej Różańcowej i św. Antoniego, tabernakulum. Placyda Bukowska zaprojektowała witrażowy plafon nad częścią centralną kościoła. Na osi ul. Lipowej usytuowano główną bramę zwieńczoną rzeźbą Chrystusa Dobrego Pasterza autorstwa Stanisława Horno-Popławskiego. Jego dziełem jest Chrystus z ołtarza głównego i posąg Marii z Dzieciątkiem w ołtarzu zewnętrznym. Wyposażenie kaplicy św. Rocha i kaplicy ostrobramskiej wykonał Aleksander Wels, zaś Irena Pławska jest autorką płaskorzeźb w ołtarzach Matki Bożej, św. Antoniego i św. Rocha oraz Drogi Krzyżowej. W sierpniu 1946 r. świątynię konsekrował bp Romuald Jałbrzykowski.

Opis

Założenie kościoła usytuowane w rozwidleniu ul. św. Rocha i ks. A. Abramowicza, na wzgórzu, w obrębie ośmiobocznej galerii złożonej z sześciobocznego dziedzińca górnego z czterema pawilonami bramnymi i prostokątnym w rzucie dolnym dziedzińcem wewnętrznym (pielgrzymkowym). Modernizm/ekspresjonizm.

Kościół wzniesiony w centrum dziedzińca górnego, z wejściem głównym umieszczonym w pd.-wsch. narożniku galerii. Wejście poprzedzone schodami, zaakcentowane monumentalną figurą Chrystusa Dobrego Pasterza. Od pn.-wsch. do dziedzińca przylega dziedziniec pielgrzymkowy urządzony na niższym poziomie, dostępny parą lustrzanych schodów. U podstawy wieży trójarkadowy portyk pełniący funkcję ołtarza zewnętrznego. Kościół założony na rzucie ośmiobocznym. Do każdego z boków przylegają prostokątne aneksy ze ściętymi narożami, połączone ze sobą trójkątnymi w zarysie łącznikami, mieszczące prezbiterium, kaplice, wieżę, salę i wejścia do kościoła. Nawa główna w rzucie zbliżonym do koła w centralnej części kościoła, ujęta ośmiobocznym obejściem (nawą boczną) wydzielonym filarami, skomunikowanym z pomieszczeniami w aneksach. Bryła świątyni uskokowo zwężająca się ku górze. Dolny człon mieszczący aneksy i łączniki zwieńczony kryształową attyką, wyżej gładka attyka nad obejściem i wysoka kryształowa attyka kryjąca część centralną kościoła. Dominującym elementem świątyni jest strzelista wieża, czworoboczna w niższej kondygnacji, wyżej w formie walca ujętego ośmioboczną, ażurową kompozycją o motywie monumentalnych otworów zamkniętych półkoliście z krzyżem. Powyżej węższy, ośmioboczny człon wieży zdobiony motywem kryształowym, zwieńczony ostrosłupowym dachem, na którym złocista korona i figura Matki Bożej Niepokalanej. Zbudowany z żelazobetonu, cegły, tynkowany. Wnętrze ośmioboczne, wydzielone słupami. Nawa centralna wywyższona, przykryta witrażowym plafonem. Obejście przykryte płaskim stropem z motywem kryształowym. Okna wąskie, zamknięte trójbocznie, zwieńczone ostrołukowym motywem kryształowym. Drzwi dwuskrzydłowe, z motywem kryształowym.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Joanna Kotyńska-Stetkiewicz, OT NID w Białymstoku, 29-11-2015 r.