Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

układ urbanistyczno-przestrzenny osiedla mieszkaniowego w dzielnicy Rokitnica - Zabytek.pl

układ urbanistyczno-przestrzenny osiedla mieszkaniowego w dzielnicy Rokitnica


układ przestrzenny 1900 - 1920 Zabrze

Adres
Zabrze

Lokalizacja
woj. śląskie, pow. Zabrze, gm. Zabrze

Osiedle robotnicze w Zabrzu-Rokitnicy stanowi cenny przykład powstałego w kilku etapach kompleksu mieszkaniowego o wyjątkowych wartościach architektoniczno-urbanistycznych.

Zespół ten stanowi wzorowy przykład architektury patronackiej o zwartym, wyodrębniony względem otoczenia charakterze. Założone przez hr. Franciszka von Ballestrema osiedle stanowiło odpowiedź na problemy mieszkaniowe klasy robotniczej z przeznaczaniem na lokale mieszkalne dla pracowników pobliskiej kopalni węgla kamiennego "Castellengo".

Historia

Założone przez Hrabiego Franciszka von Ballestrema na początku XX w. zgodnie z projektem pochodzącego z Berlina architekta Hansa von Poellnitza osiedle robotnicze Rokitnica w Zabrzu stanowiło w momencie powstania jedno z najnowocześniejszych osiedli patronackich nie tylko w Polsce ale również w Europie. Powstałe w związku z szeroko zakrojoną polityką mieszkalną i socjalną koncernu Ballestremów  osiedle miało na celu zapewnienie zakwaterowania pracownikom otwartej w 1899 r. kopalni węgla Castellengo. Czas powstawania zabudowy na terenie osiedla można podzielić na trzy zasadnicze etapy: pierwszy przypada na lata 1905-1908 - powstał wówczas północno-wschodni  kwartał zabudowy pomiędzy ulicą Rewolucji Październikowej oraz Wieczorka, szkoła, oraz niewielki kwartał ograniczony ul. Dzierżyńskiego, Prostą, Szafarczyka i Śniadeckich. W drugim etapie 1912-1915 powstała centralna część osiedla, przedszkole oraz trzy budynki wielorodzinne zamykające zespół od północy. W ostatnim trzecim etapie który przypadał na lata 30 powstała zabudowa mieszkaniowa położona na północ od skweru. Projekt osiedla wykonał  generalny architekt koncernu pochodzący z Berlina Hans von Poellnitz, za autora najstarszej części osiedla z charakterystycznym tzw. murem pruskim przyjmuje się natomiast Alberta Kucharza. W latach 60. XX w. w obrębie osiedla wybudowano nie nawiązujący stylistycznie do zabudowy zespół sportowy, a w latach 80. pawilon handlowy.

Opis

Charakterystyczny owalnicowy narys osiedla zamknięty jest od północy ulicy Pietrasińskiego, od wschodu ulicy Rewolucji Październikowej oraz ulicy Szafarczyka oddzielającą południowy i zachodni fragment kolonii od położonego wzdłuż ulicy Krakowskiej skweru. Zbliżony do owalu rzut osiedla otoczono jest otuliną zieleni wysokiej pełniącą funkcje izolacyjne i nawiązującą do plant miejskich. Sam układ osiedla oparto głównie o zgrupowaną szeregowo, wolnostojącą, niską zabudowę mieszkaniową (przeważnie dwurodzinną - bliźniaczą), zwróconą frontem do wewnętrznych, rozplanowanych niemal równolegle uliczek o koncentrycznym układzie. Istotne znaczenie dla charakteru osiedla miało rozlokowania budynków mieszkalnych w obrębie niewielkich działek z charakterystycznymi przedogródkami. Zasadniczą część kolonii tworzy niska zabudowa mieszkaniowa urozmaicona dzięki wprowadzeniu różnorodnych detali architektonicznych, zróżnicowaniu kształtów połaci dachowych, wprowadzeniu konstrukcji szachulcowych, kratownic fachwerkowych oraz licznych ryzalitów. Na terenie osiedla zachowały się również wpisane do rejestru obiekty użyteczności publicznej w postaci szkoły oraz przedszkola. Wśród zabudowy mieszkaniowej na szczególną uwagę zasługują także cztery ,,stalowe domy'' wykonane w eksperymentalnej konstrukcji z prefabrykowanych stalowych płyt odlanych w zabrzańskiej hucie Donnersmarcka (ulica Szafarczyka nr 40-42, 41-43, 44-46 oraz 45-47). Istotny wpływ na charakter osiedla mają nawiązując do wiejskich przed ogródków niewielkie ogródki o funkcji ozdobnej towarzyszące budynkom mieszkalnym, wprowadzające sielski charakter. Idylliczny charakter założenia podkreślono również przez wprowadzenie zieleni wysokiej w formie otuliny (zieleni izolującej od głównych arterii komunikacyjnych). Szczególnie istotne znaczenie odgrywa położony na południe skwer miejski nawiązujący charakterem do plant, powstały równolegle z zabudową historyczną stanowiąc integralny składnik osiedla.

Obiekt dostępny z zewnątrz.

Oprac. Agata Mucha, OT NID w Katowicach, 22.09.2015 r.