Historia

Majątek rycerski w Ząbrowie w już XIX i XX w. należał do rodów nie mających tytułu szlacheckiego. Istniejący częściowo do dzisiaj dwór wybudowany został przez ród Wedler w latach 80-tych XIX w. Na podstawie starych zdjęć można przyjąć, że w tym czasie nie było jeszcze parku a jedynie sad lub ogród. Powstała w tym czasie siedziba ziemiańska była piętrowym budynkiem z sutereną, zwieńczonym wysokim dachem dwuspadowym. Nieotynkowany budynek wzniesiony był w formach eklektycznych. Elewacje szczytową od ulicy wieńczył okazały ceglany szczyt, którego wygląd jest obecnie nieznany.

W latach 1920-1922 roku major Kurt Neumann przebudował dwór na pałac. W tym czasie powstał park z dużą trawiastą polaną od strony pałacu. Po stronie zachodniej założono sad.

Prace budowlane wykonała berlińska spółka architektów: Dr. ing. Helmuth Grisebach i Heinz Rehmann. Budynek podwyższono o jedną kondygnację i zwieńczono dachem mansardowym. Według relacji architektów zachowano starą więźbę dachową, którą podczas rozbudowy podniesiono za pomocą dźwigu, nadając jej nowy kształt. Przed pałacem wybudowano reprezentacyjny podjazd z dużą rampą łączącą posadowiony na wyższym poziomie pałac oraz sąsiedni budynek gospodarczy. Pałac otrzymał nową neobarokową szatę architektoniczną nawiązującą w pewnym stopniu do baroku brandenburskiego. Elewacjom nadano barwę naturalnej ochry, podkreślając detale architektoniczne ochrą o czerwonawym odcieniu.

Na osi parteru miały znaleźć się główne pomieszczenia reprezentacyjne pałacu: sień z przedsionkiem oraz okazały salon od strony parku. W pierwszym trakcie, od zachodu chciano umieścić gabinet oraz bibliotekę, natomiast od wschodu kuchnię, kredens i spiżarnię. W drugim trakcie miały znajdować się dwa pokoje: pana oraz pani domu od zachodu, oraz salon i jadalnia od wschodu. Na piętrze zaprojektowano sypialnie dla rodziców, sypialnie dla dzieci, pokój dziecięcy do zabaw, pokój dla panien, dwa pokoje dla gości, ubieralnie (Ankleidezimmer), pomieszczenie określane jako Schrankzimmer, szwalnie (Nähstube), łazienki i toalety.

Z pałacem i jego właścicielami związana jest tragiczna historia z czasów drugiej wojny światowej. Jutta, starsza córka Kurta von Neumanna poślubiła Georga Schulze-Büttger, straconego przez władze nazistowskich Niemiec po nieudanym zamachu bombowym na Adolfa Hitlera, dokonanym przez Stauffenberga 20 lipca 1944 w Wilczym Szańcu. Schulze-Büttger służył jako adiutant generała Becka - od lipca do sierpnia 1944 r. szefa sztabu generalnego 4 Armii Pancernej. Wraz z Tresckowem testował na poligonie koło Smoleńska różne rodzaje materiałów wybuchowych mających posłużyć do zbudowania bomby. W czasie procesu Schulze-Büttgera, żona Jutta przebywała w Ząbrowie, gdzie była przesłuchiwana przez gestapo. Ponieważ od czasu aresztowania jej męża, w Ząbrowie nadal przebywało gestapo, Jutta wraz z dziećmi potajemnie wyjechała, pozostawiając resztę rodziny, która miała dołączyć do niej później, wraz z wszystkimi mieszkańcami wsi. Nie udało się to jednak. W 1945 r. tuż przed pojawieniem się Armii Radzieckiej, budowniczy pałacu kapitan Kurt Neumann wraz żoną oraz młodszą córką popełnili samobójstwo.

Po wojnie majątek upaństwowiono. W latach siedemdziesiątych Ząbrowo należało do kombinatu rolnego w Redle, zakładu w Lekowie. W pałacu mieściły się biura, świetlica, gabinet lekarski. Po wojnie w pałacu nie prowadzono żadnych dużych prac budowlanych. Obecnie pałac jest własnością prywatną. Od lat 90-tych XX w. wraz z folwarkiem popada w ruinę. Część budynków gospodarczych została rozebrana. Nie użytkowany pałac jest w bardzo złym stanie techniczny.

Opis

Rezydencja usytuowana jest w północnej części wsi, obok głównej drogi wiejskiej. Od południa i wschodu do pałacu przylega park, od północy folwark. W części wschodniej założenia zlokalizowane są pozostałości dawnego sadu lub ogrodu. Część parku oraz podwórza gospodarczego położona jest na wyższym poziomie w stosunku do dziedzińca i drogi wiejskiej. Pałac zwrócony jest elewacją frontową na północ, w stronę dziedzińca gospodarczego.

Pałac wzniesiony został w formach neobarokowych nawiązujących do baroku brandenburskiego. Założony na rzucie prostokąta, z prosto zamkniętymi ryzalitami pośrodku obu dłuższych elewacji, przybudówką przy wschodniej elewacji bocznej i trójbocznie zamkniętym ryzalitem w elewacji zachodniej, jest piętrowym budynkiem z sutereną, nakrytym dachem mansardowym z lukarnami powiekowymi i facjatą nad ryzalitem tylnym. Przybudówka od strony zachodniej mieści na dachu taras.

Budynek murowany, otynkowany, pokryty jest dachówką karpiówką w dolnej części dachu oraz zakładkową w części górnej. Stolarka okienna wykonana została w konstrukcji skrzynkowej i osadzona w licu muru. Piwnice nakryto ceglanymi stropami odcinkowymi na belkach stalowych, wyższe kondygnacje - drewnianymi stropami belkowymi ze ślepym pułapem.

Elewacje o wydzielonym cokole, zwieńczono uproszczonym belkowaniem z wydatnym gładkim gzymsem koronującym. Narożniki korpusu głównego oraz ryzalitu tylnego zaakcentowano lizenami, których górne części ozdobiono elementami dekoracyjnymi wykonanymi w tynku, stylizowanymi na frędzle lub chwasty popularne niegdyś przy barokowych draperiach. Okna zamknięto łukami odcinkowymi i ujęto prostymi opaskami ze zwornikami. Obie dłuższe elewacje zachowują ścisłą symetrię. Trzyosiowy ryzalit jedenastoosiowej fasady opięty czterema pilastrami w wielkim porządku o jońskich głowicach z impostami, zwieńczony został trójkątnym naczółkiem o przerwanym belkowaniu. Na piętrze, nad wejściem umieszczono balkon z ozdobną metalową balustradą, na której widoczna jest data 1920. Elewacje pokryto barwionym w masie tynkiem o dekoracyjnej chropowatej fakturze. Detal architektoniczny w postaci pilastrów, gzymsu wieńczącego oraz obramień okiennych i drzwiowych wyeksponowano poprzez zastosowanie tynku o gładkiej powierzchni i czerwonawym odcieniu, kontrastującym z licem utrzymanym w kolorze naturalnej ochry.

Pałac ma dwu i pół traktowy układ wnętrz z korytarzem środkowym. Na osi środkowej w przednim trakcie usytuowana jest sień wejściowa, w trakcie tylnym - reprezentacyjny salon ogrodowy. Komunikację zapewniają dwie klatki schodowe usytuowane po obu stronach sieni. Główna reprezentacyjna klatka połączona jest z sienią trzema arkadami o łuku pełnym. Druga gospodarcza klatka schodowa umieszczona po wschodniej stronie sieni dostępna jest z kuchni i korytarza. W sieni zachował się okazały kominek o palenisku ujętym wolutami dźwigającymi gzyms nadproża i okap. Prostokątny otwór paleniska ujęto neorokokową opaską.

Obiekt jest własnością prywatną.

Oprac. Radosław Walkiewicz, OT. Szczecin, 10.11.2014 r.