Specyfiką zabytku były jego rezydencjonalne funkcje skryte za obronnym kostiumem, którego wybór wywodził się bardziej z sentymentalnych zamiłowań fundatorów zamku niż faktycznej potrzeby jego obrony. Zachowane relikty architektoniczne powiązane z otaczającą je zielenią i wodą dostarczają dużo pozytywnych wrażeń estetycznych.

Historia

Zamek w Wyszynie wzniesiony został około 1556 r. przez rodzinę Grodzieckich. W XVIII w. należał do rodziny Gurowskich. W czasie konfederacji barskiej oddział wojsk rosyjskich splądrował zamek, a następnie wysadził w powietrze jego jedno skrzydło. Jako rezydencja o warownej proweniencji użytkowany był jeszcze aż do XIX w., kiedy popadł w ostateczną ruinę. Obecnie zachowane są jedna z wież, skrzydło mieszkalne oraz fragmenty założenia odsłonięte w maju 1964 r. w wyniku przeprowadzonych badań architektonicznych.

Opis

Zamek położony jest na nizinnym, pierwotnie zalesionym i podmokłym terenie, na niewielkim wzniesieniu otoczonym sztucznie ukształtowanymi fosą i obwałowaniami. Wzniesiony z cegły na planie czworokąta o bokach dł. 64 i 55 metrów na osi wzdłużnej skierowanej na pn. zach. i pd. wschód. Zabudowę mieszkalną stanowiły dwa piętrowe, jednotraktowe budynki mieszkalne usytuowane przy krótszych bokach zamku, kryte stromymi dachami i połączone trzecim, węższym budynkiem, pełniącym funkcję łącznika, do którego elewacji północno-zachodniej dobudowany był ryzalit. Dziedziniec utworzony przez skrzydła i łącznik od strony południowo-wschodniej zamknięty był murem kurtynowym z wieżą bramną, przy której usytuowana była kordegarda. Zamek wyposażono w sześć baszt, z których cztery ośmioboczne, zdobione attykami, usytuowane były na elewacji bramnej z wjazdem na dziedziniec, dwie pozostałe zlokalizowane na przeciwnej elewacji miały pięć kondygnacji i kryte były dachami namiotowymi. Baszty w przyziemiu posiadały strzelnice umożliwiające ostrzał flankowy. Podobne strzelnice usytuowane były zapewne również ponad skrzydłami mieszkalnym i w ich przyziemiach, a także w ryzalicie na budynku łączącego skrzydła zamku.

Fosy otaczające zamek zasilane były wodą z pobliskiego stawu i od strony wewnętrznej uzbrojone zapewne palisadą.

Z pierwotnego zamku do dnia dzisiejszego istnieją budynek mieszkalny jako pozostałość jednego skrzydła budynku oraz połączone odcinkiem muru o wys. 2 m dwie ośmioboczne baszty, z których pd. zachowana jest do korony murów czwartej kondygnacji, oraz budynek mieszkalny.

Parterowy budynek mieszkalny wzniesiony jest z cegły z wykorzystaniem kamienia polnego w partiach dolnych z piwnicami i sienią ulokowaną na osi sklepionymi kolebkowo i kryty dwuspadowym dachem. Baszta pd. zach. zachowana do wysokości pierwszej kondygnacji z kopulasto sklepionym przyziemiem mieszczącym strzelnicę. Baszta pd. wsch. zdobiona między drugą a trzecią kondygnacją gzymsem kordonowym ze sklepionym przyziemiem, do którego prowadzi wejście od strony dziedzińca wewnętrznego zamku.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.

Oprac. Tomasz Łuczak, 14.11.2014 r.