Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny Różańcowej - Zabytek.pl

zespół kościoła parafialnego pw. Najświętszej Marii Panny Różańcowej


kościół XVIII w. Wysoka

Adres
Wysoka, Plac Świętego Jana Pawła II 1

Lokalizacja
woj. wielkopolskie, pow. pilski, gm. Wysoka - miasto

Wzniesiony dla Kanoników Regularnych kościół pw.Matki Boskiej Różańcowej stanowi ciekawy przykład świątyni późnobarokowej z 1 poł.

XVIII w. Zachowało się również ogrodzenie kościoła z bramami, pozostałości klasztoru (ob. plebania) oraz szkieletowa dzwonnica z tego czasu. Fundatorką kościoła i klasztoru była Apolinara ze Smoguleckich Tuczyńska, kasztelanowa gnieźnieńska. Zachowało się jednolite, regencyjne wyposażenie wnętrza.

Historia

Początki Wysokiej sięgają średniowiecza. Najstarsza wzmianka o miejscowości pochodzi z 1260 r., kiedy to książę Bolesław Pobożny podarował wieś Visoka Mikołajowi z Gostynia z rodu Łabędziów, późniejszemu podkomorzemu poznańskiemu. Wysoka powstała przy trakcie z Poznania do Krajenki i Złotowa. Była to wieś prywatna. Na pocz. XV w. należała do Danaborskich, a w l. 1468-1480 do Grudzińskich, od l. dziewięćdziesiątych XV w. - do Kościelskich. W 1505 r. po raz pierwszy Wysoka została nazwana miastem, proces lokacyjny zakończył się w 1521 r. Miasto powstało z części wsi, obok jej dawnego centrum w pobliżu kościoła. Kolejnymi właścicielami miasta byli Smoguleccy h. Grzymała i Raczyńscy h. Nałęcz. Po I rozbiorze Polski Wysoka znalazła się pod panowaniem Prus. Ówczesny właściciel, Kazimierz Raczyński sprzedał dobra w ręce niemieckie. Do Polski miasto powróciło w 1920 r.

Kościół p.w. św. Marcina w Wysokiej powstał najprawdopodobniej już w XIII w. z fundacji wspomnianego Mikołaja z Gostynia. Usytuowany został w pobliżu siedziby właściciela dóbr. Najwcześniejsza wzmianka o świątyni pochodzi z 1486 r. (wspomniany pleban Wojciech z Wysokiej). Wg opisu z akt wizytacyjnych z 1652-53 r. był to budynek drewniany, o zrębowym prezbiterium i nawie konstrukcji szkieletowej, z murowaną zakrystią od pn. Dach kościoła wieńczyła sygnaturka.

Kanonicy Regularni reguły św. Augustyna z opactwa trzemeszeńskiego zostali sprowadzeni do Wysokiej w 1695 r. staraniem Apolinary ze Smoguleckich Tuczyńskiej, kasztelanową gnieźnieńską. Początkowo zakonnikom oddano w zarząd istniejący, drewniany kościół. W 1707 r. A. Tuczyńska otrzymała brewe Ojca św. zezwalające na założenie i budowę klasztoru dla dwunastu zakonników. Budowa kościoła i klasztoru trwała zapewne w l. 1707-15 (wg innych źródeł - 1727-29). Nowo wzniesiony kościół różnił się znacznie od zachowanego do dziś budynku. Wg opisu z akt wizytacyjnych z 1766 r. świątynia składała się z nawy i prezbiterium oraz dostawionej od zach. wieży - wówczas jeszcze nieukończonej - flankowanej dwoma niższymi aneksami: kaplicą z kruchtą grobową i składzikiem. Przy prezbiterium od pn. znajdowała się zakrystia.

W 1785 r. nastąpiła kasata zakonu. Od tego czasu świątynia pełniła funkcje kościoła parafialnego. W l. 1799-1802 przebywał w Wysokiej ks. oficjał Wojciech Józef Steinert, który porządkował sprawy klasztorne. Z jego inicjatywy rozebrano nieukończoną wieżę, zastępując ją dwiema niższymi wieżami bocznymi. Zlikwidowano też kaplicę zach. i starą zakrystię, wzniesiono nową zakrystię po wsch. stronie prezbiterium, przeniesiono kruchtę na stronę pd. W związku z przesklepieniem kościoła jego ściany wzmocniono uskokowymi skarpami. Prace budowlane prowadzono również w klasztorze. Zakres przebudowy był bardzo szeroki, w związku z czym można przypuścić, że rozpoczęte prace kontynuował do 1816 r. ówczesny proboszcz - ks. P. Frydrychowicz. W l. pięćdziesiątych XIX w. przeprowadzono remont plebanii.

Opis

Zespół kościelny w Wysokiej składa się z kościoła p.w. Matki Boskiej Różańcowej, wolnostojącego budynku d. klasztoru (ob. plebania) oraz dzwonnicy. Usytuowany jest na wsch. od Rynku, poza ścisłą zabudową przyrynkową, przy jednej z ulic wylotowych. Dominujacym elementem całego kompleksu jest kościół. Jest to budynek orientowany. Dawny klasztor znajduje się na pn. od kościoła, poza linią ogrodzenia otaczajacego kościół dawnego cmentarza (czynnego do 1847 r.). Przy wjęździe na teren kościelny od strony zach. usytuowano dzwonnicę, wzniesioną zapewne w l. 1760-66. Jest to budynek konstrukcji szkieletowej, na ceglanej podmurówce, nakryty ceramicznym dachem namiotowym. Zespoł otoczony jest ceglanym, otynkowanym murem, ozdobionym wnękami, z bramkami od strony wsch. i zach. Bramka wsch., z przejazdem i furtą zamkniętymi segmentowo, ozdobiona jest rozetami, zwieńczona gzymsem i prostokątnym szczytem z trójkątnym naczółkiem. Skromniejsza bramka zach. posiada segmentowo zamknięte przejście.

Halowy, trójnawowy kościół wzniesiony został na planie prostokąta, z węższym i niższym, prosto zamkniętym prezbiterium od wsch. Do korpusu od strony pd. przylega prostokata kruchta, przy prezbiterium od strony wsch. - niska, prostokątna zakrystia. Po stronie zach. znajdują się dwie wtopione w bryłę świątyni, kwadratowe wieże. Korpus, prezbiterium i zakrystię opinają uskokowe skarpy narożne. Przysadzistą w proporcjach bryłę kościoła nakrywają wysokie dachy dwuspadowe. Wieże zwieńczone są dzwonowatymi hełmami z latarniami, nieznacznie wystepujacymi ponad kalenicę dachu.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy kryte są dachówką, hełmy wież wykonano z blachy. Wnętrza nakryte są murowanymi sklepieniami żaglastymi.

Elewacje kościoła są gładkie, pozbawione podziałów (z wyjątkiem elewacji frontowej), zwieńczone profilowanym gzymsem. Okna najczęściej zamknięte są łukiem odcinkowym. Elewacja frontowa podzielona jest profilowanym gzymsem, na osi elewacji wygiętym ku górze, zwieńczona szczytem o wykroju wklęsło-wypukłym, z trójkątnym naczółkiem. Ujmujące elewację wieże artykułowane są parami jońskich pilastrów. Na osi znajduje się prostokątne wejście ujęte jońskimi pilastrami dźwigającymi przerwany naczółek z wygiętym gzymsem. W szczycie - okulus i okrągła płycina. Szczyt wsch. korpusu o wykroju wklęsło-wypukłym, zwieńczony półkolistym naczółkiem. Analogiczne szczyty wieńczą zakrystię i kruchtę.

Wnętrze trójnawowego, dwuprzęsłowego korpusu nakrywają sklepienia żaglaste na koszowych gurtach wspartych na dwóch filarach opiętych parzystymi pilastrami jońskimi. W dwuprzęsłowym prezbiterium sklepienie wsparte jest na filarach przyściennych. Gurty i pola sklepienne wypełniają płyciny o urozmaiconym kształcie, obramione profilowanymi listwami. Tonda w nawach bocznych ozdobione są polichromią. Prezbiterium otwiera się do nawy półkoliście zamkniętą tęczą, w której umieszczono profilowaną, bogato dekorowaną belkę z późnobarokowym krucyfiksem. W zach. partii kościoła znajduje się chór muzyczny (zbudowany w l. 1926-29), wsparty na parze kolumn i koszowych arkadach. Występujący eliptycznie parapet chóru ozdobiony jest płycinami nawiązującymi do dekoracji sklepień. W płycinie środkowej umieszczono stiukowe przedstawienie Oka Opatrzności.

Wyposażenie wnętrza, przeważnie jednolite, regencyjne, z ok. 1729 r., obejmuje m. in. architektoniczny ołtarz główny, ozdobiony figurami świętych w partiach bocznych i rzeźbioną grupą Trójcy Św. adorowanej przez anioły w górnej kondygnacji. W polu środkowym ołtarza znajduje się cenny barokowy obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w typie Śnieżnej z 1 poł. XVII w., w srebrnej, osiemnastowiecznej sukience i koronie. Ponadto zachowały się bogato dekorowane ołtarze boczne oraz ambona i chrzcielnica, umieszczone symetrycznie po bokach tęczy.

D. klasztor kanoników regularnych, ob. plebania, pierwotnie był budynkiem barokowym, obecnie - w wyniku licznych przekształceń - pozbawiony jest cech stylowych. Frontem zwrócony jest na pd. Wzniesiony został na rzucie wydłużonego prostokąta, z nowszą przybudówką od zach. prostokąta. Zwartą, piętrową, częściowo podpiwniczoną jego bryłę nakrywa dwuspadowy dach. Budynek zbudowano z cegły, jego ściany zostały otynkowane. Dach kryty jest dachówką. W części pomieszczeń zachowały się murowane sklepienia kolebkowo-krzyżowe. Elewacja frontowa jest siedmioosiowa, z wgłębnym portykiem wejścia na osi, ujętym parą kolumn.

Kościół dostępny do zwiedzania z zewnątrz i wewnątrz. Bliższe informacje na temat parafii oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej diecezji bydgoskiej: diecezja.bydgoszcz.pl oraz stronie internetowej parafii: www.parafia-wysoka.pl

oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 13-11-2015 r.

Dane obiektu zostały uzupełnione przez użytkownika Tadeusz Rzepka.

Rodzaj: kościół

Forma ochrony: Rejestr zabytków

Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_30_ZE.52275