Powstała ona jako główny element architektoniczny terenów wystawowych - założenia architektoniczno-krajobrazowego utworzonego według modernistycznej koncepcji dwóch wybitnych architektów początku XX wieku, Maksa Berga i Hansa Poelziga, w związku z ekspozycją upamiętniającą setną rocznicę zwycięstwa wojsk sprzymierzonych nad Napoleonem.

Rewolucyjność jej projektu polegała na odrzuceniu wszelkiej dekoracji charakterystycznej dla architektury poprzedniego stulecia oraz zastosowaniu nowatorskiej konstrukcji z użyciem żelbetu. Będąc w zamyśle budynkiem użyteczności publicznej, służącym masowym zgromadzeniom, ucieleśniała nowe idee demokratyzacji społeczeństwa dochodzące do głosu w epoce wilhelmińskiej i wskazywała drogę ku architekturze przyszłości. Jednocześnie swoim kształtem nawiązywała do znanych dzieł epoki antycznej i gotyku, kontynuując poszukiwania idealnej formy monumentalnej przy zastosowaniu nowych XX-wiecznych środków.

Hala Stulecia przeszła do historii jako pierwsze dojrzałe dzieło ekspresjonizmu w architekturze, obiekt w momencie swego powstania wyjątkowy, będący przejawem najwyższej sprawności inżynierskiej, przełamujący wcześniejsze ograniczenia konstrukcyjne i przyzwyczajenia estetyczne.

Historia

Pretekstem do zagospodarowania terenów między parkiem Szczytnickim a Ogrodem Zoologicznym we Wrocławiu było 100-lecie wydanej przez króla Prus Fryderyka Wilhelma III odezwy do narodu wzywającej do walki z wojskami Napoleona. Rocznicę postanowiono uczcić wystawą prezentującą historię i gospodarczy dorobek Śląska. Obiekty potrzebne do jej realizacji miały w przyszłości służyć organizowaniu podobnych masowych imprez. W październiku 1910 roku Rada Miejska Wrocławia podjęła decyzję o budowie hali ekspozycyjnej i przygotowaniu terenów wystawowych. Spośród 43 zgłoszonych projektów hali wybrano projekt miejskiego architekta Maksa Berga, pomimo kontrowersji jakie wzbudzał oraz wysokich szacowanych kosztów budowy. Wznoszenie budowli z żelbetową kopułą o tak dużej skali było wielkim przedsięwzięciem technicznym. Sposób organizacji prac, a także konstrukcja specjalnego dźwigu, który stanął na placu budowy, oparte były na wzorach wielkich amerykańskich realizacji budowlanych. Do produkcji betonu użyto specjalnego cementu z cementowni Silesia koło Opola, a do jego zbrojenia odpowiednio walcowanej stali o podwyższonej jakości. Założona wytrzymałość materiału miała być sześciokrotnie większa niż wynikająca z obliczeń statystycznych.

W tym samym czasie trwały prace nad przygotowaniem terenów wystawowych według koncepcji Hansa Poelziga, dyrektora Królewskiej Akademii Sztuki we Wrocławiu. Zaprojektował on w pobliżu hali dodatkowe elementy architektoniczne, m.in. drugi mniejszy budynek wystawowy, tzw. Pawilon Czterech Kopuł. Całość założenia, łącznie z zaplanowaną w jego obrębie zielenią i sztucznymi basenami wodnymi, miała być w zamyśle obu architektów dziełem komplementarnym, służącym rozmaitym przyszłym przedsięwzięciom kulturalnym. Budowa hali i urządzanie terenów wystawowych trwało dwa lata. Uroczyste otwarcie Wystawy Stulecia odbyło się w końcu maja 1913 roku, uświetnione inscenizacją dramatu Gerharta Hauptmanna, którą obejrzało 6 tysięcy widzów.

Po zamknięciu ekspozycji Hala Stulecia pełniła nadal rolę miejsca publicznych zgromadzeń. W 1917 roku zorganizowane zostały tu pierwsze targi przemysłowe, a w 1929 roku wystawa „Mieszkanie i miejsce pracy” uznana za manifest nowoczesnej architektury Wrocławia. Po II wojnie światowej, którą tereny wystawowe przetrwały bez poważniejszych uszkodzeń, halę zaczęto nazywać Ludową. W 1948 roku miało miejsce duże wydarzenie - Wystawa Ziem Odzyskanych, prezentująca osiągnięcia Polski na terenach należących przed 1945 rokiem do Niemiec. W tym samym roku odbył się tu także Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju.

W 2006 roku Hala Stulecia, jako jedno z pionierskich dzieł architektury XX wieku, została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Opis

Hala Stulecia założona jest na planie centralnym - ma rzut czteroliścia, który tworzą wewnętrzne koło i otwierające się do niego cztery półkoliste apsydy. Wewnętrzny okręg o średnicy 65m stanowi podstawę przestrzeni kopułowej. Całość otoczona jest z zewnątrz obejściem powtarzającym zarys budowli. Hala jest orientowana na wzór obiektów sakralnych. Wejścia usytuowane są na dwóch prostopadłych osiach, północ-południe i wschód-zachód. Wejście zachodnie jest wejściem głównym, zamkniętym kolumnadą na planie półkola. Budowla podzielona jest na dwie konstrukcyjnie niezależne części - dźwigającą podstawę i nakrywającą ją żebrową kopułę. Wnętrze ma 42 m wysokości: 19 m przypada na podstawę, a 23 m na kopułę. Podstawa składa się z czterech żaglastych filarów, tworzących wielkie arkady apsyd o rozpiętości 41 m, na które nałożono pierścień o średnicy 65 m zamykający podstawę od góry. Kopuła o lekko spłaszczonej czaszy spoczywa na 32 mosiężnych łożyskach umieszczonych na górnym pierścieniu. Żebra kopuły połączone są trzema stabilizującymi obręczami, które wyznaczają cztery poziomy okien o zmniejszającej się ku górze średnicy. Podobny układ okien zastosowano nad przyporami apsyd.

Użycie surowego betonu jako materiału, które pozwoliło na swobodne kształtowanie form, jak również daleko posunięte przeszklenie ścian, wpłynęły na specyficzny charakter wnętrza. Cechuje je wyjątkowa lekkość i ekspresja. Architekt nie planował tynkowania betonowych powierzchni, celowo ukazując fakturę materiału wraz ze śladami szalunku. Projekt przewidywał natomiast witraże i polichromie na niektórych elementach konstrukcji, które nie zostały zrealizowane z powodu braku środków. W apsydzie wschodniej umieszczono olbrzymie organy, zdemontowane po 1945 roku.

Hala spojona jest koncepcyjnie z otoczeniem, stanowiącym większy układ obiektów wystawowych. Od zachodu znajduje się plac honorowy, ukształtowany na wzór antycznego forum. Jego północną pierzeję zajmuje Pawilon Czterech Kopuł, przed którego wejściem stoją płaskorzeźby Xawerego Dunikowskiego, będące fragmentem pomnika Powstańców Śląskich. Do pawilonu przylega wzniesiony w 1937 roku budynek zarządu terenów wystawowych. Na plac prowadzą propyleje z żelbetowymi kolumnami (pierwotnie przykryte drewnianym dachem).

W północnej części terenów wystawowych znajduje się betonowa pergola projektu Hansa Poelziga, poprowadzona po zarysie paraboli. Otacza ona sztuczny staw, oddzielony od hali budynkiem restauracji tarasowej. Od północnego zachodu z pergolą sąsiaduje Ogród Japoński, który był jednym z ogrodów tematycznych urządzonych na Wystawę Stulecia. Twórcą koncepcji ogrodu był hrabia Fritz Maximilian von Hochberg, wspomagany przez japońskiego ogrodnika Mankichi Arai.

Stalowa iglica projektu Stanisława Hempla znajdująca się przed głównym wejściem do hali jest pozostałością po Wystawie Ziem Odzyskanych z 1948 roku.