Świątynia jest znakomitym przykładem surowej śląskiej architektury czternastowiecznej.

Historia

Świątynia, wzniesiona jako kościół parafialny, w latach 1523-1945 była parafialnym kościołem ewangelickim, obecnie pełni funkcję katedry Kościoła polskokatolickiego. Pierwszy kościół na tym miejscu był wzmiankowany w 1226 roku. Około 1300 r. rozpoczęto wznoszenie budowli gotyckiej, w latach ok. 1330-1359 wybudowano mury obwodowe, filary międzynawowe, sklepienia naw bocznych, między 1359 a ok. 1386 r. - sklepienie nawy głównej, od schyłku XIV do poł. XV w. - kaplice i zakrystię z biblioteką. Około poł. XV w. ukończono budowę wież, które w 1481 r. zwieńczono iglicowymi hełmami. Mostek łączący górne kondygnacje wież zbudowano w 1459 roku. W 1365 r. cesarz Rzeszy Karol IV ofiarował kościołowi relikwie patronki oraz cierń z korony Chrystusa i drzazgę z Krzyża Świętego. Johann Hess 25 października 1523 r. odprawił w kościele pierwsze we Wrocławiu luterańskie nabożeństwo. W 1546 r. w południową ścianę świątyni wtórnie został wmurowany piaskowcowy portal, pochodzący z romańskiego opactwa benedyktynów pw. NMP i św. Wincentego na Ołbinie z 1170 roku. Portal jest utworzony z ośmiu kolumn i dwóch pilastrów w ościeżach, z rozpiętymi na nich pięcioma półokrągłymi archiwoltami. Niemal całą powierzchnię pokrywa płaskorzeźba. Gotyckie hełmy wież zdemontowano w 1533 r., w 1565 r. zastąpiono je hełmami renesansowymi - dziełami Andreasa Stellaufa i Jakoba Grossa z 1565 roku. W nocy z 22 na 23 marca 1887 r. od jednego z fajerwerków wystrzelonych z okazji urodzin cesarza Wilhelma I zapalił się mostek między wieżami. Ogień przeniósł się na wieżę północną. Kościół restaurowano w latach 1888-1892 (Karl Lüdecke, Robert Leithold). Odbudowę spalonego renesansowego hełmu w kształcie z 1565 r. (według projektów Richarda Plüddemanna) zakończono 23 maja 1891 roku. W 1909 r. według projektu Ericha Graua została odnowiona wieża południowa. W latach 1933-1934 prof. Friedrich Rathgen i rzeźbiarz Johannes Henneck przeprowadzili konserwację portalu ołbińskiego. W czasie II wojny światowej świątynia została zniszczona w 55% - straciła prawie wszystkie dachy, hełmy wież, sklepienia południowej nawy bocznej i chóru muzycznego nad wejściem głównym oraz sklepienie wieży północnej, uszkodzeniu uległa większość elementów jej wyposażenia i wystroju. Dnia 18 maja 1945 r. wybuchła amunicja składowana w wieży południowej - zawaliły się wówczas trzy ściany wieży, bardzo poważnie została także zniszczona fasada kościoła z portalem głównym. Odbudowa świątyni, prowadzona pod kierownictwem Tadeusza Broniewskiego, rozpoczęła się w październiku 1946 roku. Główne prace wykonano do 1972 roku. W 1987 r. powołano Społeczny Komitet Rewaloryzacji Katedry Marii Magdaleny i rozpoczęto kolejne, zakrojone na szeroką skalę prace konserwatorskie. Już od 1946 r. w kaplicach i ocalałej zakrystii odbywały się pierwsze nabożeństwa parafii Kościoła polskokatolickiego. W 1969 r. świątynia została oficjalnie przekazana temu wyznaniu, dopiero jednak w 1977 r. nastąpiło jej uroczyste poświęcenie.

Opis

Świątynia położona w obszarze Starego Miasta, na wschód od Rynku. Teren przylegający do kościoła od strony północnej w średniowieczu zajmował cmentarz. Kościół orientowany, fasadą zwrócony w stronę ul. Szewskiej. Budowla jest częściowo podpiwniczona. W bryle wyróżnia się zachodni masyw z dwiema wieżami połączonymi nadwieszonym mostkiem, nad nawą dach trójspadowy. Elewacje ceglane. Kościół opięty skarpami. Między rzędami przypór od strony północnej i południowej rzędy kaplic, które wraz z nawami bocznymi są nakryte wspólnymi dachami pulpitowymi, nad którymi rozpięto łęki rozporowe zakończone pinaklami. Kościół jest trójnawową, ośmioprzęsłową bazyliką bez transeptu. Kwadratowe przęsła nawy środkowej prezbiterium nakryte sklepieniami gwiaździstymi, wydłużone przęsła naw bocznych prezbiterium - sklepieniami siedmiopolowymi (przeskokowymi), pozostałe - sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Sklepienie korpusu kościoła wsparte na ośmiobocznych filarach międzynawowych. Między prezbiterium a nawą główną łuk tęczowy pokryty polichromią. Podczas prac konserwatorskich przywrócono piętnastowieczną kolorystykę wnętrza kościoła: ściany naw, kaplic, pola sklepienne korpusu i kaplic pomalowano na biało, części dolne filarów, lizena, żebra sklepień i glify okienne - na czerwono, pola sklepienne prezbiterium - w kolorze błękitnym. Zachodni piaskowcowy portal główny pochodzi z ok. 1360 roku.

Najważniejsze elementy wyposażenia kościoła:

Ambona, dzieło Friedricha Grossa Starszego z lat 1579-1580. Ołtarz główny, co najmniej czterokrotnie wymieniany. Pierwszy, pod wezwaniem Trójcy Św., wystawiono w XIV w. - w XVII stuleciu został zdemontowany i podarowany dolnej świątyni katolickiego kościoła pw. Św. Krzyża na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Obecnie w miejscu zniszczonego w czasie II wojny światowej ołtarza neogotyckiego znajdują się - pochodzące z ołtarza barokowego - figury Chrystusa na krzyżu, św. Marii Magdaleny, Marii, św. Jana Ewangelisty, Mojżesza i Jana Chrzciciela, wykonane w 1667 r. we wrocławskim warsztacie rzeźbiarskim Paula Rohna Starszego. Kamienne sakramentarium z ok. 1380 r., ustawione przy południowo-wschodnim półfilarze: o podziale trójkondygnacyjnym, zwieńczone ostrosłupem dekorowanym żabkami i kwiatonem, bogato zdobione motywami architektonicznymi (maswerki, wimpergi w ośli grzbiet, pinakle), w środkowej części prześwity z kratkami, w górnej, sześciobocznej części płaskorzeźby z przedstawieniami: Biczowania, Ukrzyżowania i Zmartwychwstania. Liczny zespół nowożytnych epitafiów i pomników nagrobnych.

Zabytek dostępny.

Oprac. Bogna Oszczanowska, OT NID we Wrocławiu, 27.08.2014 r.