Kościół łączy w sobie formy architektury późnobarokowej, fryderycjańskiego rokoka i wczesnego klasycyzmu w redakcji berlińskiej.

Historia

Kościół pw. Opatrzności Bożej wzniesiono na miejscu budynku Generalnego Urzędu Podatkowego, który wraz z koncesją na publiczne odprawianie nabożeństw został podarowany w 1742 r. wrocławskiej gminie kalwińskiej przez króla Prus Fryderyka II, po zaborze Śląska przez Prusy w latach 1740-42. Po częściowym wyburzeniu istniejących zabudowań i przeprowadzeniu zbiórki pieniężnej wśród współwyznawców, w 1746 r. rozpoczęto budowę nowej świątyni. Dnia 23 maja 1747 r. położono kamień węgielny, a już 21 czerwca prace przerwano na skutek znacznych zniszczeń spowodowanych wybuchem pobliskiej Wieży Prochowej. Budowę pod kierunkiem Jonasa Friedricha Arnolda podjęto po ponownej kolekcie i 27 września 1750 r. kościół uroczyście konsekrowano. Autorstwo projektu świątyni przypisuje się królewskiemu architektowi Johannowi Boumannowi Starszemu lub wrocławskiemu mistrzowi budowlanemu Ernstowi Gottliebowi Klackbrennerowi, będącemu jednocześnie wykonawcą detalu architektonicznego.

W 1830 r. z okazji jubileuszu 300-lecia ogłoszenia Konfesji Augsburskiej, król Prus Fryderyk Wilhelm III, nadał budowli miano kościoła Dworskiego.

W 1850 r. przeprowadzono prace remontowo-modernizacyjne, głównie schodów, lóż, empor i ławek. Zmieniono też kolorystykę wnętrza na biel, pozostawiając stare złocenia (wyk. A. Guder i M. Rogge, pod kierunkiem C.H. Studta). W 1928 r. hełm wieży pokryto blachą miedzianą, a elewacje pomalowano w odcieniach ugru. W 1945 r. zniszczeniu uległa konstrukcja dachowa. Wyremontowaną świątynię parafii ewangelicko-augsburskiej konsekrowano 30.11.1947 roku. Kościół ponownie remontowano w l. 1982-1984 (malowanie wnętrza), 1989 (hełm wieży), 1994 (fasada), 1997 (wieża), w l. 1989-1999 (elewacje, dach, wymiana stolarki okiennej, odnowienie stolarki drzwiowej, przywrócenie pierwotnej kolorystyki wnętrza na podstawie badań stratygraficznych).

Opis

Kościół późnobarokowy, nie orientowany, salowy, murowany, tynkowany, założony na planie prostokąta ze środkowymi pseudoryzalitami bocznymi i ściętymi narożami od południa, nakryty dachem mansardowym. Czworoboczna wieża, częściowo wtopiona w fasadę od północy, zwieńczona namiotowym hełmem. Fasada w przyziemiu boniowana, wyżej ujęta gzymsem wieńczącym w formie belkowania oraz zdwojonymi pilastrami kompozytowymi. Naroża wieży ścięte, boniowane, w wyższych kondygnacjach opięte pilastrami dźwigającymi konsolkowy gzyms wieńczący. W przyziemiu wieży portal z piaskowca, ozdobiony wazonami oraz reliefowym przedstawieniem orła trzymającego wieniec laurowy i gałązkę palmową; drzwi rokokowe. Otwory okienne fasady i wieży oraz otwory elewacji bocznych w partii przyziemia obwiedzione piaskowcowymi opaskami, część dekorowana wicią akantową i rocaillami. Na elewacjach bocznych podziały ramowe, opaski okien ponad przyziemiem tynkowe.

Wnętrze nakryte sklepieniem sferycznym, doświetlone dwoma kondygnacjami okien. Całość obiegają dwukondygnacyjne, eliptyczne empory skierowane w stronę ołtarza ambonowego na ścianie południowej. Od północy empora organowa z rokokowym prospektem z 1752 r. (organmistrz Johan Gotlieb Wilhelm Scheffler; ob. instrument z lat 1917-22). Schody prowadzące na empory usytuowane od północy w narożach, wydzielone z nawy w 1850 roku. Zakrystia zlokalizowana za ołtarzem, w obrębie murów obwodowych.

W partii prezbiterialnej neobarokowa chrzcielnica z XIX w. przniesiona z kościoła pw. Zbawiciela, zniszczonego w roku 1945.

Zabytek dostępny.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 29.10.2014 r.