Historia

Kościelne bractwo altarystów przekształcone w 1434 r. z konfraterni, otrzymało w 1 poł. XV w. domy otaczające cmentarz przy kościele pw. św. Elżbiety i użytkowało je na wzór konwentu klasztornego. Domy te wybudowane pod k. XIV i na przełomie XV/XVI w., dostawiano w zwartej zabudowie do muru cmentarnego biegnącego wzdłuż ulic Odrzańskiej, Mikołaja i Kiełbaśniczej. Były to budynki murowane, dwu- i trzykondygnacyjne, jednotraktowe, ze sklepionymi piwnicami. Następnie ulegały wielokrotnym przebudowom, szczególnie w baroku. W 1728 r. narożne domy przy ul. Mikołaja 1 i Odrzańskiej 40 połączono barokową bramą projektu Christopha Hacknera, prowadzącą na cmentarz. Większość domów altarystów została wyburzona w l. 1839-1895. Cmentarz przykościelny czynny do 1773 r., ostatecznie zlikwidowano w XIX wieku.

Obecnie połączone domy przy ul. św. Mikołaja 1 i 2 wybudowano w k. XIV w. (piwnice) i przebudowano w wieku XV. Były to budynki trzykondygnacyjne, z drewnianymi stropami i dachami pulpitowymi, przed 1591 r. nakryte dachami dwuspadowymi. Ok. 1500 r. wnętrze w 3 kondygnacji domu nr 1 pokryto polichromią floralną zachowaną w czterech niszach (warsztat wrocławski). Gruntowny remont budynków z połączeniem ich wnętrz i wymianą stropów, wykonano w l. 1959-1960, adaptując je na siedzibę Towarzystwa Miłośników Wrocławia. W l. 1995-1997 przeprowadzono prace konserwatorsko-modernizacyjne z przeznaczeniem domu na Domek Miedziorytnika - mistrzowski warsztat miedziorytu Eugeniusza Geta Stankiewicza. Wówczas odsłonięto polichromie, a w elewacji wschodniej wmurowano późnogotycki portal z 1529 r. (odnaleziony podczas prac archeologicznych na ul. Ofiar Oświęcimskich). Obecnie na elewacjach budynku znajdują się też płaskorzeźby „Zrób to sam” (1997 r.) i „Z palcem...” (1998 r.) (proj. Eugeniusz Get Stankiewicz, wyk. Tomasz Rodziński).

Domy altarystów przy ul. Odrzańskiej 39 i 40 połączono w l. 1973-1977, adaptując je dla Towarzystwa Miłośników Wrocławia, z częściową przebudową wnętrz.

Dom nr 40 wzniesiono w k. XIV w. (2 kondygnacje piwnic) jako murowany, dwukondygnacyjny, jednotraktowy budynek z dachem pulpitowym. Na przeł. 1. i 2. ćw. XVI w. oraz w 1564 r. został gruntownie przebudowany, z nadbudową trzeciej kondygnacji (z tego czasu pochodzą renesansowe obramienia okienne, krata z 1564 r., portal w elewacji wsch. (gotyckie trybowane drzwi zastąpione kopią), częściowo zachowane polichromowane stropy belkowe z koń. XVI w. oraz fascjowy portal i filar przyścienny z kariatydą na I piętrze. W XVII w. nadbudowano czwartą kondygnację, budynek nakryto dachem dwuspadowym i w elewacji zachodniej wmurowano portal uszakowy. Zapewne ok. 1740 r. przebudowano elewacje, wprowadzając barokową dekorację architektoniczną.

Dom nr 39, trójkondygnacyjny, z dwuspadowym dachem wybudowano na przełomie XV/XVI w., między istniejącymi budynkami nr 40 i 38. Następnie uległ przebudowom w XVII w., ok. 1725 r. (portal w elewacji zach.) oraz w 2 poł. XIX wieku.

Opis

Obecny podpiwniczony, trójkondygnacyjny, kryty ceramicznym, dwuspadowym dachem, dom przy ul. Mikołaja 1 (d. nr 1 i 2) powstał z połączenia dwóch odrębnych budynków nr 1 i 2. (pierwotny podział widoczny przez uskok gzymsu wieńczącego i podniesienie połaci dachowych). Murowany, tynkowany; część otworów w obramieniach z piaskowca, w elewacji wschodniej piaskowcowy, późnogotycki, wtórnie wmurowany portal z 1529 roku. Ponadto na elewacjach płaskorzeźby „Zrób to sam” z 1997 r. i „Z palcem...” z 1998 r. (proj. Eugeniusz Get Stankiewicz, wyk. Tomasz Rodziński). Piwnice sklepione. Wnętrze domu jednotraktowe; w pomieszczeniu III kondygnacji zachowana floralna polichromia wnęk z ok. 1500 r.

Obecny dom nr 39/40 zachował odrębność brył i wnętrz pierwotnych, jednotraktowych budynków nr 39 i 40. Dom nr 40 założony na rzucie wydłużonego trapezu, dom nr 39 - prostokąta; połączone otworami przebitymi w łączącym je murze obwodowym. Oba domy murowane, tynkowane, podpiwniczone, czterokondygnacyjne, nakryte ceramicznymi dachami dwuspadowymi. Elewacje opracowane odmiennie. Na południowej i wschodniej elewacji domu nr 40. Bogaty barokowy wystrój architektoniczny z ozdobnym szczytem, pasami boniowania i płycinami podokienników pod renesansowymi obramieniami okiennymi z piaskowca. W elewacji zachodniej kamienny portal uszakowy.

Elewacje domu nr 39 ujęte profilowanymi gzymsami. Otwory w tynkowych opaskach, na elewacji zachodniej portal z piaskowca z ok. 1725 roku. Piwnice sklepione.

We wnętrzach domu nr 40 zachowane polichromowane, renesansowe stropy belkowe, fascjowy portal z piaskowca oraz kamienny filar przyścienny z kariatydą (na I piętrze).

Zabytki dostępne.

Oprac. Beata Sebzda, OT NID we Wrocławiu, 31.10.2014 r.