Wzniesiony dla reformatów kościół pw. św. Franciszka stanowi ciekawy przykład skromnej, jednonawowej świątyni klasztornej. Autorem projektu był znany architekt działający w Wielkopolsce w ostatniej ćw. XVII i pierwszej ćw. XVIII w. - pochodzący z Morbio w Szwajcarii Jan Catenazzi. We wnętrzu zachowało się jednolite późnobarokowe wyposażenie wykonane przez snycerzy zakonnych Tomasza Mielnarskiego i Adama Sikorowskiego. Autorem rzeźb w ołtarzu głównym jest śląski rzeźbiarz Antoni Schultz z Rawicza. Od południa do kościoła przylegają pozostałości klasztoru, wzniesionego wg projektu architekta Jana Adama Stiera.

Historia

W XIII w. Woźniki były osadą służebną jednego z pobliskich grodów kasztelańskich w Drożyniu lub Modrzu. Najstarsza wzmianka o istniejącej w pobliżu wsi kaplicy pw. św. Franciszka pochodzi z 1393 r., kolejne - z lat 1473 i 1595. W 1660 r. ówczesny właściciel wsi, Maciej Kazimierz Łodzia Rogaliński aktem fundacyjnym przekazał wzniesiony przez siebie wcześniej drewniany kościół i klasztor zakonowi reformatów ze Śląska. Wpływ na decyzję o fundacji miała zapewne żona Rogalińskiego - Anna Mielżyńska. 3 czerwca 1663 r. kościół został poświęcony przez bpa Wojciecha Tolibowskiego.

W r. 1683 Woźniki zostały sprzedane kasztelanowi śremskiemu Maciejowi Mielżyńskiemu. W 1706 r. rozpoczęto budowę nowego, murowanego kościoła. Inicjatorem budowy byli M. Mielżyński (zm. w 1697 r.) i jego żona Katarzyna. 11 listopada tego roku miał miejsce pożar dawnych zabudowań, który częściowo uszkodził mury nowo wznoszonej świątyni. Budowę dokończył syn M. Mielżyńskiego - Franciszek Walenty i jego żona Krystyna ze Skaławskich. Autorem projektu był znany architekt Jan Catenazzi. Prace prowadził brat Mateusz Osiecki. Budowę ukończono w 1723 r. W tym czasie stary, drewniany klasztor groził zawaleniem. W 1727 r. rozpoczęto budowę nowego budynku klasztornego. Jego fundatorem był Michał Raczyński, kasztelan kaliski. Projekt wykonał architekt Jan Adam Stier. Prace zakończone zostały w 1741 r. Obok zabudowań założono ogród. W latach 1750-1759 teren klasztorny ogrodzony został wysokim murem. W 1767 r. przed kościołem ustawiono kamienną figurę NMP. Poświęcenie kościoła przez bpa Władysława Wierusza Walknowskiego miało miejsce 17 lipca 1774 r. Do 1775 r. kościół otrzymał jednolite dębowe wyposażenie - m. in. ołtarz główny, 6 ołtarzy bocznych oraz ambonę. Jego wykonawcami byli stolarze zakonni Tomasz Mielnarski i Adam Sikorski. Rzeźby ołtarzowe wykonał prawdopodobnie rzeźbiarz Antoni Schultz z Rawicza. Obrazy malowali miejscowi zakonnicy.

W 1836 r. nastąpiła kasata klasztoru przez władze pruskie. Właścicielami zabudowań klasztornych stali się w 1842 r. ówcześni dziedzice Woźnik - Maciej i Konstancja Mielżyńscy. W klasztorze początkowo umieszczono diecezjalny zakład dla emerytów, później - szkołę. Ostatecznie w 1850 r. zrujnowane zabudowania zostały rozebrane, pozostała tylko obniżona o jedną kondygnację część skrzydła wschodniego. Rozebrano też budynki gospodarcze oraz mur klasztorny. Kościół służył jako kaplica prywatna, w podziemiach urządzono rodzinny grobowiec.

W 1926 r. władze kościelne uznały kościół za ruinę i zakazały sprawowania tu kultu religijnego. W 1933 r. Urząd Wojewódzki Poznański wydał orzeczenie konserwatorskie o uznaniu obiektu za zabytek. W latach II wojny światowej w świątyni znajdował się magazyn. Po wojnie dobra woźnickie przeszły w ręce skarbu państwa i zostały rozparcelowane. Kościół wraz z pozostałością klasztoru użytkowany był jako magazyn i mieszkania przez Nadleśnictwo Konstantynowo. Ołtarz główny przekazano do kościoła karmelitów bosych w Poznaniu, pozostałe wyposażenie - do fary w Buku i innych kościołów.

W latach 1957-1959 przeprowadzono prace zabezpieczające, jednak budynek dalej ulegał postępującej dewastacji. Dopiero w 1975 r. ks kanonik Hieronim Lewandowski rozpoczął starania o odzyskanie zespołu klasztornego, co nastąpiło w 1976 r. Niezwłocznie przystąpiono do prac zabezpieczających i remontowych. Dwa lata później kuria poznańska przekazała zabudowania zakonowi franciszkanów. Nadal prowadzone były prace remontowe w kościele, w 1978 r. przystąpiono do remontu klasztoru, w którym odbudowano skrzydło północne oraz podwyższono do pierwotnej wysokości skrzydło wschodnie. Równolegle trwały starania o zwrot ołtarzy i innych elementów wyposażenia, przekazanych po wojnie do innych kościołów. Ołtarz główny powrócił do Woźnik w 1983 r., wkrótce też oddano pozostałe wyposażenie. Prace w klasztorze trwały do 1988 r. , w kościele - do 1992 r.

Opis

Zespół klasztorny usytuowany jest na północny-zachód od wsi, w dolinie Mogilnicy, na otoczonym mokradłami, zalesionym wzniesieniu zw. Wyrwał. W założeniu dominuje barokowy kościół pw. św. Franciszka, do którego od południa przylegają zabudowania klasztoru. Wokół rozciąga się ozdobny ogród, ogrodzony murem, z bramą od strony wsch. Przed kościołem znajduje się ustawiona na wysokim cokole barokowa figura NPM Niepokalanie Poczętej.

Kościół pw. św. Franciszka jest budowlą jednonawową, czteroprzęsłową, z nieco węższym i niższym dwuprzęsłowym, zamkniętym trójbocznie prezbiterium od strony zachodniej. Od północy do prezbiterium przylega prostokątna przybudówka mieszcząca wejście do zakrystii i na chór zakonny. Nawę i prezbiterium nakrywają wysokie dachu dwuspadowe. Ponad kalenicą zachodniej partii dachu nadbudowano strzelistą, dwukondygnacyjną wieżyczkę na sygnaturkę. Pod całym kościołem znajdują się podziemia.

Kościół jest budynkiem murowanym z cegły. Jego ściany zostały otynkowane. Dachy pokryto dachówką. Wnętrza nawy i prezbiterium nakrywają murowane sklepienia kolebkowe z lunetami na gurtach.

Elewacje kościoła rozczłonkowane zostały pilastrami, dźwigającymi belkowanie z architrawem wyłamanym nad każdym z zamkniętych segmentowo okien. Okna ujęte są profilowanymi obramieniami z uszakami. Wysmukła fasada wschodnia jest trójosiowa, ujęta czterema pilastrami, ozdobiona konchowymi niszami z figurami świętych, owalnymi wnękami z wazonami oraz kartuszami herbowymi. Na osi znajduje się portal ujęty uszakowym obramieniem, zwieńczony segmentowym frontonem, w którym umieszczono datę 1723. Fasadę zamyka profilowany gzyms koronujący oraz szczyt o lekko wybrzuszonej części środkowej, ujęty pilastrami i wolutowymi spływami, zwieńczony przerwanym naczółkiem.

We wnętrzu ściany nawy i prezbiterium rozczłonkowane zostały zdwojonymi pilastrami toskańskimi, zwieńczone gierowanym belkowaniem z profilowanym, wydatnym gzymsem. Sklepienia kościoła zdobią płyciny w profilowanych obramieniach, wypełnione polichromią. W ścianach nawy między pilastrami znajdują się zamknięte półkoliście wnęki ołtarzowe. W nieco węższym przęśle wschodnim wbudowano wsparty na koszowej arkadzie chór muzyczny. Filary oraz parapet chóru ozdobione zostały płycinami o urozmaiconym wykroju.

Jednolite, późnobarokowe wyposażenie wnętrza obejmuje zespół architektonicznych ołtarzy, ambonę, stalle, ławki oraz konfesjonały. Na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny. W jego polu środkowym znajduje się obraz Odpust Porcjunkuli, przedstawiający św. Franciszka klęczącego przed Chrystusem i Marią. Ołtarz zdobią rzeźby świętych franciszkańskich, wykonane przez Antoniego Schultza.

Przylegający do południowej elewacji kościoła klasztor niegdyś tworzył czworobok. Do czasów powojennych zachował się jedynie południowy fragment skrzydła wschodniego. Obecnie istnieje skrzydło wschodnie, któremu przywrócono pierwotną wysokość, oraz odbudowane skrzydło północne. Skrzydła klasztoru wzniesione zostały na rzucie prostokątów. Piętrowe skrzydło wschodnie nakryte jest dachem dwuspadowym, skrzydło południowe - dachem pulpitowym. Częściowo zachował się sklepiony kolebkowo-krzyżowo krużganek. Zabudowania klasztorne wzniesione zostały z cegły, ich ściany otynkowano. Dachy kryte są dachówką ceramiczną. Wnętrza nakrywają murowane sklepienia kolebkowe lub kolebkowo-krzyżowe. Elewacje ujęte są masywnymi skarpami pokrytymi dachówką, pozbawione podziałów, artykułowane rytmem prostokątnych okien.

Obiekt dostępny dla zwiedzających.Bliższe informacje na temat działalności zakonu oraz godziny Mszy Św. są podane na stronie internetowej www.franciszkanie.net

Oprac. Krzysztof Jodłowski, OT NID w Poznaniu, 18.08.2014 r.