Obecnie w budynku mieści się Muzeum Marcina Rożka, które jest częścią Muzeum Regionalnego w Wolsztynie.

Historia

Marcin Rożek urodził się 8.11.1885 r. w Kosieczynie koło Zbąszynia. W 1893 r. wraz z rodziną przeprowadził się do Wolsztyna. W 1900 r. rozpoczął w Poznaniu naukę w zawodzie kamieniarza. Dzięki stypendium Towarzystwa Naukowej Pomocy im. Karola Marcinkowskiego wyjechał, by kształcić się w Berlinie i Monachium. W 1913 r. powrócił do Poznania, gdzie zamieszkał na stałe. Był czynnym uczestnikiem Powstania Wielkopolskiego. W niepodległym Poznaniu został profesorem Szkoły Sztuk Zdobniczych, z której spuścizny narodziła się Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, następnie Akademia Sztuk Pięknych, a obecnie Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu. Od 1934 r. do wybuchu II wojny światowej mieszkał w Wolsztynie. Poszukiwany przez Niemców został aresztowany w 1941 r. i uwięziony w Forcie VII w Poznaniu, skąd w lipcu 1943 r. został przewieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau, gdzie zmarł 10.04.1944 roku. Do najbardziej znanych prac artysty należą: pomnik Siewcy w Luboniu (1923 r.), pomnik Fryderyka Chopina w parku jego imienia w Poznaniu (1923 r.), pomnik Bolesława Chrobrego w Gnieźnie (1929 r., zniszczony w 1939 r., obecnie zrekonstruowany).

Budynek przy ul. 5. Stycznia 34 został wzniesiony w 1934 r. jako dom własny i pracowania rzeźbiarza Marcina Rożka, w oparciu o jego autorski projekt. Wcześniej na tym miejscu istniał typowy parterowy dom z dwuspadowym dachem, będący pozostałością wcześniejszej, pochodzącej z XIX w. zabudowy ul. 5. Stycznia, wytyczonej w obecnym kształcie i z układem położonych przy niej działek w 1810 r., po wielkim pożarze, który zniszczył miasto.

Artysta mieszkał i pracował w swoim domu w Wolsztynie do 1939 roku. W czasie II wojny światowej Niemcy zniszczyli kolekcję jego rzeźb. Część z nich została rozbita, część wrzucono do sąsiadującego z ogrodem jeziora.

Po zakończeniu wojny w domu zamieszkały osoby prywatne, niezwiązane z rodziną artysty. W 1957 r. prawa do niego odzyskały spadkobierczynie - jego siostry. Dzięki ich darowiznom i w oparciu o prywatną kolekcję w latach 60. XX w. w dawnym domu artysty zostało utworzone poświęcone mu muzeum, które następnie stało się częścią powołanego w 1976 r. Muzeum Regionalnego w Wolsztynie. We wnętrzach częściowo odtworzono pierwotne wyposażenie i stworzono w nich stałą ekspozycję pamiątek związanych z osobą Marcina Rożka. Rzeźbiarz Edward Przymuszała, jego ostatni uczeń, odtworzył kolekcję zniszczonych w czasie wojny rzeźb, wyeksponowanych następnie we wnętrzach domu i w ogrodzie.

Prace remontowe i konserwatorskie przy budynku są prowadzone na bieżąco. W 1999 r. odnowiono elewacje frontową i ogrodową.

Opis

Budynek znajduje się w zach. części miasta, w pierzei zwartej zabudowy po zach. stronie ul. 5. Stycznia. Jest położony we wsch. części działki o kształcie wydłużonego prostokąta, która po stronie wsch. graniczy z ulicą, a po stronie zach. - z bulwarem nad brzegiem Jeziora Wolsztyńskiego. Ścianami szczytowymi, od pn. i pd., łączy się z sąsiednimi domami. Za budynkiem znajduje się ogród, w którym można wyodrębnić dwie części, połączone osią ścieżki biegnącej od drzwi w domu do furtki prowadzącej na bulwar nad jeziorem. Pierwsza, przydomowa część regularnego założenia ogrodowego jest oddzielona od sąsiednich posesji murem, przy którym umieszczono pergole, a pod nimi rzeźby artysty: po stronie pn. młodych mężczyznę i kobietę siedzących na kamieniach, po stronie przeciwnej - odpowiadającą im starszą parę. W drugiej części ogrodu, oddzielonej od pierwszej niskim murkiem z furtką, po bokach alei umieszczono na cokołach po trzy popiersia postaci - po stronie pn.: Karola Kurpińskiego, Michała Anioła i Adama Mickiewicza, po stronie pd.: Trajana, Sokratesa i Beethovena. Kompozycja pierwszej części ogrodu przywodzi na myśl perystyle w antycznych domach rzymskich. Badacze sugerują, że może być ona wynikiem świadomego zamierzenia artysty, inspirowanego jego pobytem we Włoszech w latach 20. XX wieku.

Budynek został wzniesiony na rzucie prostokąta zbliżonego do kwadratu o mieszanym układzie pomieszczeń. Do jego wnętrza prowadzą dwa wejścia - od strony ulicy i ogrodu.

Bryła budynku jest prostopadłościenna, dwukondygnacyjna, podpiwniczona z użytkowym poddaszem, nakryta dachem dwuspadowym. Od strony ogrodu, na linii muru oddzielającego ogród od sąsiednich posesji, znajdują się anty zwieńczone rzeźbami.

Budynek został wzniesiony z cegły w konstrukcji murowanej, najprawdopodobniej na kamiennym fundamencie. Elewacje oraz wewnętrzne ściany są otynkowane. Dach jest pokryty ceramiczną dachówką karpiówką. Stropy nad częścią pomieszczeń piwnicznych (w miejscu dawnej pracowni od strony ogrodu), parterem oraz piętrem są drewniane. Nad pozostałą częścią pomieszczeń w piwnicy znajduje się strop typu Kleina.

Elewacje budynku są symetryczne z bogatą dekoracją rzeźbiarską autorstwa artysty. Elewacja wschodnia, frontowa jest trójkondygnacyjna i trójosiowa, wsparta na kamiennym cokole. Dwie pary lizen dzielą ją na trzy części. Kondygnacja piętra jest oddzielona od poddasza prostym, wysuniętym gzymsem. Środkowa oś jest znacznie cofnięta względem ujmujących ją osi bocznych, flankowana dwoma kolumnami na kamiennych bazach. Na ich prostych kapitelach znajdują się płyty, na których umieszczono dwie rzeźby - po lewej stronie młodzieńca, po prawej - młodą dziewczynę. Na parterze znajduje się prostokątny otwór drzwiowy, poprzedzony schodami, nad nim rzeźba przedstawiająca głowę młodzieńca a wyżej - prostokątny otwór okienny. Nad nim, na wysokości rzeźb na kolumnach, umieszczono na wsporniku rzeźbione przedstawienie sowy. W bocznych osiach, na parterze i na piętrze, znajdują się prostokątne otwory okienne wypełnione drewnianą, wielopodziałową stolarką. W kondygnacji poddasza, na każdej osi jest para niewielkich prostokątnych okienek.

Elewacja zachodnia, ogrodowa jest dwukondygnacyjna i trójosiowa, wsparta na wysokim cokole, zwieńczona wysuniętym gzymsem. Parter oddziela od piętra fryz złożony z pięciu rzeźbionych męskich głów. Oś środkowa jest wydzielona parą kolumn, na których kapitelach zostały umieszczone rzeźbione wazony. Na parterze znajduje się prostokątny otwór drzwiowy w płytkiej wnęce, poprzedzony wysokimi schodami. Nad nim, oddzielona jedną z rzeźbionych głów fryzu, jest umieszczona prostokątna płaskorzeźba przedstawiająca Adama i Ewę w Raju. W bocznych osiach, na parterze i na piętrze, znajdują się duże, podwójne, prostokątne otwory okienne. Elewacja jest ujęta antami wysuniętymi przed jej lico, zwieńczonymi rzeźbami przedstawiającymi najprawdopodobniej wilki. Na ich wewnętrznych ścianach umieszczono płaskorzeźby z przedstawieniami alegorii Muzyki i Filozofii. Elewacje boczne są zasłonięte przez przylegające domy, widoczne są jedynie fragmenty szczytów poddasza.

Układ pomieszczeń we wnętrzu budynku jest mieszany. Trakt pn. jest oddzielony od traktu pd. sienią i korytarzem na osi, łączącym wejścia od strony ulicy i ogrodu. Trakt pd. jest w połowie rozdzielony klatką schodową. Pierwotnie w pomieszczeniach od strony ogrodu mieściły się pracowanie, od frontu - pokoje mieszkalne.

Najważniejszymi elementami wystroju budynku i ogrodu są płaskorzeźby oraz rzeźby autorstwa Marcina Rożka. We wnętrzu jest prezentowana kolekcja dzieł malarskich i rzeźbiarskich artysty oraz związanych z nim pamiątek, dokumentów oraz fotografii. Ponadto do wyposażenia należą również meble z epoki.

Zabytek dostępny. Dom i ogród stanowią siedzibę Muzeum Marcina Rożka, które jest częścią Muzeum Regionalnego w Wolsztynie. Bliższe informacje, m. in. na temat godzin otwarcia, znajdują się na stronie www.muzea-wolsztyn.com.pl (data dostępu: 9-02-2016 r.)

oprac. Anna Dyszkant, OT NID w Poznaniu, 10-02-2016 r.