Poznaj lokalne zabytki


Wyraź zgodę na lokalizację i oglądaj zabytki w najbliższej okolicy

Zmień ustawienia przeglądarki aby zezwolić na pobranie lokalizacji
Strona korzysta z plików cookies. Dowiedz się więcej.

zespół cerkiewno-cmentarny - Zabytek.pl

zespół cerkiewno-cmentarny


cerkiew 2. poł. XVIII w. Wola Wielka

Adres
Wola Wielka

Lokalizacja
woj. podkarpackie, pow. lubaczowski, gm. Narol - obszar wiejski

Zespół cerkiewny w Woli Wielkie reprezentuje klasyczny typ osiemnastowiecznej drewnianej architektury sakralnej Kościoła Wschodniego.

Jest także dobrze zachowanym, jednorodnym kompleksem obiektów powstałych tuż po lokacji miejscowości. Jako zespół zabudowy sakralnej, cerkiew z dzwonnicą i cmentarzem, otoczona kamiennym murem stanowi integralny element krajobrazu. Zabytek wyróżnia się dużymi walorami artystycznymi.

Historia

Wieś była lokowana dopiero w 2 ćw. XVIII w. Niedługo później erygowano parafię (9 października 1754 r.), a pół roku po tej dacie została wzniesiona cerkiew (28 kwietnia 1755 r.) i zapewne dzwonnica. Zespół powstał z fundacji wójta wsi Wasyla Szczirego oraz gromady wiejskiej. Już w 1784 r. cerkiew była świątynią filialną parafii w Lipsku, a od ok. poł. XIX w. parafii w Krupcu (obecnie część Narola). Podczas remontu przeprowadzonego ok. 1844 r. do prezbiterium dostawiono drewnianą zakrystię, a we wnętrzu wykonano chór śpiewaczy. W 1893 r. malarz Joan Manastyrski wykonał we wnętrzu polichromię. Zapewne w tym samym czasie przeprowadzony został gruntowny remont obiektu, podczas którego wykonano ośmiopołaciową, sferyczną kopułę z latarnią (wcześniej nawa była przekryta prawdopodobnie czworoboczną kopułą zrębową). W babińcu i prezbiterium wprowadzono pozorne sklepienia deskowe, rozbudowano zakrystię przedłużając ją w kierunku północnym, powiększono część otworów drzwiowych i wymieniono okna. W 1927 r. wymieniono gontowe poszycie dachów na blaszane. Po II wojnie światowej cerkiew zaczęła pełnić funkcję kaplicy filialnej parafii rzymsko-katolickiej w Lipsku. Od 1994 r. nieużytkowana (po wybudowaniu nowego kościoła). Opiekę nad zespołem sprawują mieszkańcy wsi przy pomocy Fundacji Pro Academia Narolense.

Opis

Zespół położony jest w centrum wsi, pośród zabudowy wiejskiej, na niewielkim wyniesieniu terenu obwiedzionego ogrodzeniem ułożonym z kamieni. W części północno-zachodniej usytuowana jest wolnostojąca dzwonnica, pochodząca z czasów budowy cerkwi. W obrębie ogrodzenia zachowane liczne nagrobki wykonane w bruśnieńskich warsztatach kamieniarskich (XIX-XX w.). Cerkiew wzniesiona z drewna w konstrukcji zrębowej, założona jest na planie trójdzielnym, złożona z prezbiterium, nawy i babińca na planach zbliżonych do kwadratu. Nawa jest większa od pozostałych pomieszczeń. Do prezbiterium od północy przylega duża zakrystia, również na planie zbliżonym do kwadratu. W zwartej bryle elementem dominującym jest nawa, wyższa i większa od pozostałych członów, podwyższona dodatkowo ośmiobocznym tamburem, przekrytym ośmiopołaciową kopułą zwieńczoną latarnią. Prezbiterium i babiniec, znacznie niższe od nawy są przekryte dachami dwuspadowymi. Dachem dwuspadowym nakryte jest również pomieszczenie najniższe - zakrystia. Całą budowlę, z wyjątkiem zakrystii, obiega wydatny daszek okapowy wsparty na wystających belkach zrębu, tzw. „rysiach”. Daszek ten założony jest w połowie wysokości ścian prezbiterium i babińca. Wszystkie dachy kryte są blachą. Ściany nawy powyżej daszku zostały oszalowane deskami w pionie z olistwowaniem, a w zwieńczeniu ścian z arkadkowaniem. W babińcu, prezbiterium, zakrystii oraz w dolnej części nawy (poniżej daszku okapowego) pozostawiono odsłonięty zrąb. W nadprożu portalu głównego wyryty napis w języku łacińskim: „DOMUS DEI AEDIFICATA A: D: 1755 D: 28 Apr.”

We wnętrzu nawa przekryta ośmiopołaciową zrębową kopułą na niskim tamburze. W babińcu i prezbiterium zastosowano deskowe pozorne sklepienie kolebkowe o łuku odcinkowym. Babiniec otwarty jest do nawy szerokim, profilowanym prześwitem. Otwór przejściowy z nawy do prezbiterium ukształtowany został w formie szerokiej i niskiej półkolistej arkady. Do zachodniej ściany nawy dostawiony został chór śpiewaczy wsparty na dwóch słupkach. Wewnątrz zachowane nieliczne elementy wystroju cerkwi z XIX i początku XX w., m. in. fragment ikonostasu z pocz. XIX w. (zakupionego w 1902 r. w Łówczy), ołtarzyk z I poł. XIX w. Część wyposażenia cerkiewnego zachowała się także w zbiorach muzeów w Łańcucie i Lubaczowie.

Obok cerkwi znajduje się wolnostojąca drewniana dzwonnica konstrukcji słupowo ramowej, wzniesiona na planie kwadratu, dwukondygnacyjna. Kondygnacje wydzielone wydatnym daszkiem okapowym obiegającym dzwonnicę. W dolnej, niskiej kondygnacji widoczna konstrukcja obiektu. Górna kondygnacja oszalowana do 2/3 wysokości deskami w pionie z wyciętymi parami okulusów. Powyżej szalunku dekoracyjnie opracowane elementy konstrukcyjne (mieczowania stężające słupy), tworzące otwory dzwonowe o wykroju zbliżonym do półkolistego (po dwa w każdej ścianie). W górnej kondygnacji podłoga z desek. Dzwonnica przekryta niskim dachem namiotowym.

Na terenie przycerkiewnym ograniczonym kamiennym ogrodzeniem zachował się cmentarz z grupą kilkudziesięciu nagrobków z przedziału czasowego I poł. XIX w.-1945 r., wykonanych w bruśnieńskich warsztatach kamieniarskich. Układ nagrobków swobodny.

Obiekt dostępny dla zwiedzających z zewnątrz, możliwość zwiedzania wnętrza po wcześniejszym uzgodnieniu telefonicznym.

Oprac. Ryszard Kwolek, OT NID w Rzeszowie, 14.10.2014 r.