kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza - Zabytek.pl
kościół parafialny pw. św. Karola Boromeusza
Adres
Warszawa, Chłodna 21
Lokalizacja
woj. mazowieckie, pow. Warszawa, gm. Warszawa
Świątynia stanowi przykład architektury neorenesansowej zaprojektowanej przez Henryka Marconiego. Obiekt cechuje różnorodny wystrój rzeźbiarski wkomponowany w architekturę. Podczas II wojny światowej kościół został częściowo uszkodzony, ale w swej zasadniczej bryle jest dziełem oryginalnym.
Usytuowanie i opis
Wolnostojący kościół usytuowany jest centralnie w rozwidleniu ul. Chłodnej i ul. Elektoralnej. Jest to trójnawowa, orientowana świątynia o układzie bazylikowym.
Do prostokątnego prezbiterium, zamkniętego półkolistą absydą, dobudowane są aneksy z zakrystią i kaplicą, tworzące w ten sposób pseudotransept. Budynek kościoła posiada dwie kondygnacje. Przyziemna, pierwotnie przeznaczona była na kaplicę przedpogrzebową, ob. jest to tzw. dolny kościół. Górny poziom, znacznie wyniesiony ponad teren, dostępny jest z zewnątrz dzięki wysokim, reprezentacyjnym schodom. Po ich obydwu stronach, na słupach ogrodzenia ustawiono cztery rzeźby przedstawiające Ojców Kościoła autorstwa Ludwika Kauffmana (św. Ambroży, św. Grzegorz) i Pawła Malińskiego (św. Augustyn, św. Hieronim). Na szczycie stopni, przed wejściem do świątyni, znajduje się trójarkadowy portyk wsparty na czterech żeliwnych kolumnach korynckich wraz z utworzonym przez nie otwartym przedsionkiem. W górnej części fasady znajdują się trzy półkoliście zamknięte okna, przedzielone pilastrami. Z dwóch stron, na skrajnych osiach cokołu, ustawione są rzeźby św. Piotra i św. Pawła dłuta Ludwika Kauffmanna. Całość zwieńczona jest tympanonem z płaskorzeźbioną dekoracją autorstwa Pawła Malińskiego przedstawiającą patrona świątyni – św. Karola Boromeusza udzielającego komunii św. mieszkańcom Mediolanu w czasie moru w 1576 roku. Fasadę flankują dwie smukłe wieże z kopułkami.
W elewacjach bocznych znajdują się wsparte na korynckich pilastrach arkady z niszami. Ustawiono w nich kamienne figury świętych i błogosławionych – w ścianie płd (od lewej).: św. Jacka, bł. Czesława, św. Szymona z Lipnicy, bł. Władysława z Gielniowa, św. Jana Kapistrana, bł. Wincentego Kadłubka, św. Jana z Dukli, św. Barbary, św. Rocha oraz św. Floriana; w ścianie płn. (od lewej).: bł. Salomei, św. Jadwigi Śląskiej, św. Stanisława Kostki, św. Kunegundy, św. Józefa, św. Jana Kantego, św. Wojciecha, bł. Bronisławy, św. Stanisława ze Szczepanowa oraz św. Kazimierza. Postaci powstawały w różnych okresach. W elewacji płn. zostały wykonane przez Pawła Malińskiego, Daniela Zaleskiego, Józefa Mantzla i Tadeusza Czajkowskiego, w elewacji płd. wszystkie dziesięć posągów wykonał Teodor Godecki. Ponad ścianą naw bocznych, w nawie głównej umieszczono rząd półkoliście zamkniętych okien poprzedzielanych pilastrami korynckimi.
We wnętrzu górnego kościoła nawa główna oddzielona jest od bocznych arkadami, wspartymi na żeliwnych kolumnach korynckich. Nad nawami bocznymi, w ścianach nawy głównej znajdują się okna. Chór w zachodniej części empory podparty jest arkadową ścianą z dwiema kolumnami korynckimi i filarami po bokach. Nawa główna i chór przekryte są stropem kasetonowym z dekoracją cynkową w formie rozchylonych kwiatów. Absyda zwieńczona została półkopułą, zaś nawy boczne sklepione są kolebkowo.
Pierwszy ołtarz główny zaprojektowany został przez Ludwika Kauffmanna i miał formę portyku z tympanonem zwieńczonym krzyżem i dwiema rzeźbami. W jego wnętrzu umieszczona była kopia obrazu Correggia Narodzenie Pańskie, którą później zastąpiono włoskim obrazem z kolekcji wilanowskiej, przedstawiającym patrona świątyni. Obecnie w ołtarzu głównym znajduje się obraz Michaela Willmanna Męczeństwo św. Andrzeja z 1662 roku. Nad ołtarzem, w sklepieniu absydy znajdował się fresk z przedstawieniem Trójcy Świętej namalowany przez włoskiego artystę Michaele’a Chiariniego. Ołtarz kaplicy bocznej zdobiło przedstawienie Najświętszej Marii Panny ze św. Stanisławem i św. Wawrzyńcem, wykonane przez Włocha, Luigi Rubiego. W sklepieniu kaplicy Antoni Strzałecki namalował wizerunek św. Stanisława. W kaplicy umieszczono również portret fundatorki kościoła – Klementyny z Sanguszków Małachowskiej. W nawach bocznych wykonano sześć ołtarzy, spośród nich dwa zaprojektował w 1887 r. syn Henryka Marconiego – Władysław. Znalazły się w nich obrazy Józefa Buchbindera, Rafała Hadziewicza, a także obraz Correggia z ołtarza głównego. Ciekawym elementem wystroju wnętrza jest znajdująca się do dzisiaj żeliwna ambona w kształcie kielicha, wykonana w zakładach hutniczych w Chlewiskach (ob. pow. szydłowiecki).
Na skwerku przed świątynią stoi figura Matki Bożej Łaskawej ufundowana przez Salomeę Lentzką, odlana z brązu wg projektu Andrzeja Pruszyńskiego w 1890 r. w zakładzie Braci Łopieńskich.
Kościół jest obiektem oryginalnym ze względu na szerokie zastosowanie nowego tworzywa budowlanego w postaci lanych odlewów żeliwnych. Wykorzystano je zarówno jako element konstrukcyjny poprzez zastosowanie gęsto rozstawionych kolumn, a także w detalu architektonicznym do dekoracji ich głowic, baz i kanelowania. Elementy żeliwne wykonano w Fabryce Machin Żelaznych na Solcu.
Historia
Parafia św. Andrzeja Apostoła powstała w 1774 r. jako czwarta parafia w Warszawie, po parafii pw. Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście, katedrze pw. św. Jana Chrzciciela oraz parafii Świętego Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu. Pierwotnie jej siedziba znajdowała się w kościele pw. św. Andrzeja Apostoła przy pl. Teatralnym. Po 1815 r. ulokowano ją w kościele zakonnym oo. Reformatów przy ul. Senatorskiej.
W związku ze stale powiększającą się liczbą wiernych, w 1841 r. rozpoczęto budowę nowego kościoła. Jako teren pod budowę wybrano zachodnią część ul. Elektoralnej u jej zbiegu z ul. Chłodną. Na miejscu, na którym dziś wznosi się kościół, ulokowany był w tym miejscu w l. 1820-40 Plac Pod Lwem. Jego nazwa pochodzi od herbu Łada przedstawiającego lwa i widniejącego na kamienicy stojącej przy skrzyżowaniu ul. Chłodnej z ul. Waliców. Należała ona do Bazylego Walickiego, generała i członka Sejmu Czteroletniego. Od 1817 r. mieściło się tutaj targowisko po likwidacji którego rozpoczęto budowę świątyni.
Kościół został zbudowany w l. 1841-49 wg planów Henryka Marconiego, włoskiego architekta. Budowa była prywatną inicjatywą właścicielki dóbr lubartowskich, Klementyny z Sanguszków Małachowskiej. Po jej śmierci rozpoczęte prace dokończono dzięki dotacjom rządu Królestwa Polskiego oraz ofiarom parafian.
W XIX w. kościół zapisał się w pamięci podróżnych wyjeżdżających ze stolicy i przybywających do niej z zachodu. W swej historii przechodził kilka restauracji w latach: 1854, 1870 i 1886.
W czasie okupacji hitlerowskiej, przy kościele powstał tymczasowy cmentarz, a Niemcy składowali w kaplicy pogrzebowej broń i materiały wybuchowe. 15 stycznia 1945 r. hitlerowcy wysadzają prezbiterium i boczne kaplice, niszcząc wschodnią elewację. W 1956 r. obiekt został odbudowany.
Kościół można zwiedzać przed i po nabożeństwach, które odbywają się: w dni powszednie w godz.: 6:30, 8:00, 9:00, 18:00; w niedziele i święta w godz.: 7:00, 8:30, 10:00, 11:30, 13:00 i 18:00.
oprac.Bartłomiej Modrzewski, NID OTW, 31 grudnia 2018
Rodzaj: kościół
Styl architektoniczny: nieznana
Materiał budowy:
ceglane
Forma ochrony: Rejestr zabytków, Ewidencja zabytków
Inspire id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_N_14_BK.195837, PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_14_BK.34660